तपाईंलाई बागवानीमा रुचि छ र आफ्नो घरमा विभिन्न खालका बोटबिरुवा लगाउनुभएको छ र यसको राम्रोसँग हेरविचार गरिरहनुभएको छ भने त ठिक छ तर बोट बिरुवा किन्ने, समयमा पानी नहाल्ने, वास्ता नगर्ने गर्नुभएको छ भने तपाईंको बगैँचामा निकै हलचल भइरहेको छ भनेर बुझ्नुहोस् । 

हालै गरिएको एक अनुसन्धानका अनुसार पानीको कमी वा चर्को घामले सुक्न लागेका बोटबिरुवाले अल्ट्रासोनिक आवाज निकाल्छन् । यो एक प्रकारको चिच्याहट हो जुन घाइते वा समस्यामा परेका मानिससँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । वैज्ञानिकले जर्नल ‘सेल’ मा बिहीबार प्रकाशित एक शोधमा यस्तो दाबी गरेका हुन् ।

मौन हुँदैनन् बोट–बिरुवा

‘साउन्ड एमिटेड बाई प्लान्ट्स अन्डर स्ट्रेस’ नामबाट सार्वजनिक भएको शोधमा बताइए अनुसार विभिन्न बोट बिरुवाले विभिन्न खालका आवाज निकाल्छन् । यसमार्फत बोटबिरुवा कुन स्थितिमा छन्, उनीहरू खुसी छन् कि समस्यामा भनेर बुझ्न सकिन्छ । हुन त बोटबिरुवालाई अहिलेसम्म मौन मानिँदै आएको छ तर अब यो अनुसन्धानपछि एउटा नयाँ कुराको खुलासा भएको छ जसले बोटबिरुवाको साम्राज्यलाई मद्दत गर्न सक्छ ।

यसरी भयो अध्ययन

शोधका लागि गोलभेँडा र सुर्तीको बोटलाई हरित गृहमा उमारियो । यसमा विभिन्न बोटबिरुवालाई भिन्न खालको व्यवहार गरियो । कसैले पानी पायो, उत्कृष्ट हेरविचार पायो । केही बोटबिरुवालाई पानी दिइएन र यिनीहरूका पातलाई चुँडियो । यी बोटबिरुवामा माटो पनि पूरा परीक्षण पछि हालियो जसमा यो पक्का गरियो कि माटोमा कुर्न प्रकारको जीव नहोस्, जसले आवाज निकालुन् । आवाजको पहिचान गर्न आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको मद्दत लिइयो ।

यसो गर्दा के पत्ता लाग्यो भने भिन्न परिस्थितिमा बोटबिरुवाले भिन्न प्रकारको आवाज निकाल्छन्, जुन खुसीमा चम्किने र पीडा हुँदा चिच्याउनेसम्म पनि हुनसक्छ । एक औसत बोटबिरुवाले एक घण्टामा एक पटक आवाज निकाल्छ जबकि समस्यामा भएका बोटबिरुवाले १३ देखि ४० पटक चटपटाउने वा चिच्याउने जस्ता आवाज निकाल्छन् ।

दुई दिनभित्रै मद्दतका लागि पुकार्न थाल्छन्

उक्त अनुसन्धानमा दाबी गरिए अनुसार जुन बोटबिरुवालाई दैनिक पानी चाहिन्छ, यिनीहरूलाई दुई दिनसम्म पनि पानी हालिएन भने चिच्याएर रुन थाल्छन् । यो आवाज पाँचौँ दिन निकै ठुलो हुन्छ जुन वरिपरिका बोटबिरुवाले पनि सुन्छन् र प्रतिक्रिया दिन्छन् । यसका पातहरू त्यो कमजोर–सुकेको बोटबिरुवातर्फ झुक्न थाल्छ । यो एक तरिकाले सहानुभूति दिएको सरह हो । ठ्याक्कै त्यस्तै जसरी मानिसले एक–अर्काप्रति देखाउँछन् । 

मद्दतका लागि अग्रसर हुन्छन् अन्य जीव

बोटबिरुवाको यो रोदन उनीहरूको समुदायमा मात्रै होइन अन्य जीव–जन्तुसम्म पुग्छ जस्तै लोखर्के वा चमेरो वा मुसासम्म । बोटबिरुवाले थोरै आराम पाउन सकोस् भनेर उनीहरू कोसिस गर्छन् । शोधमा संलग्न तेल अभिभ युनिभर्सिटीका बायोलोजिस्ट लिहेच हेडेनीले बोटबिरुवामा आश्रित थुप्रै जीवले उनीहरूको मद्दत गर्न प्रयास गर्ने गरेकाे बताइन्, भलै यसको असर होस् वा नहोस् ।

यो आवाज कसरी निस्कन्छ, यसको कारण वैज्ञानिकलाई पनि स्पष्ट थाहा छैन । हुनसक्छ, सुक्न लागेका बोटबिरुवामा पानीको चेम्बर टुट्न थाल्छ जसका कारण एयर बबल बन्न सक्छ र त्यसबाट नै आवाज निस्केको हुनसक्छ । यो प्रक्रियालाई केभिटेसन भनिन्छ । तर यसका अन्य केही कारण पनि हुनसक्छ ।

हामीले आवाज किन सुन्न सक्दैनौँ

मानिसले बढीभन्दा बढी २० किलो हर्ट्जको आवाज सुन्न सक्छ । बाल्यकालमा यो यसै रेन्जसम्म रहन्छ र उमेर बढेसँगै यो कम हुँदै जान्छ । २० भन्दा माथिको आवाजलाई अल्ट्रासोनिक साउन्डको श्रेणीमा राखिन्छ । सुक्दै गएका बोटबिरुवाले ४० देखि ८० किलो हर्ट्जको आवाज निकाल्छन् । यो हामीले सुन्न सक्ने आवाजभन्दा उच्च फ्रिक्वेन्सीको हुन्छ, त्यसैले हामी यस्ता आवाज सुन्न सक्दैनौँ ।   

मानिसले कतिसम्मको आवाज सुन्न सक्छन् ?

धेरैजसो अध्ययनमा के पाइएको छ भने हाम्रा लागि ६० डेसिबलसम्मको आवाज सामान्य हो । योभन्दा बढी आवाजले कानको पर्दामा असर पार्न सक्छ । हामी जे पनि सुन्छौँ, विज्ञानले त्यसलाई डेसिबलमा मापन गर्छ । पात झर्दा वा सास फेर्दा निस्कने आवाजलाई १० देखि ३० डेसिबलको बीचमा राखिन्छ । यो ती आवाज हुन् जुन हरेक समय हामी सुनिरहेका हुन्छौँ तर यसले हामीलाई खासै असर पार्दैन । 

के हो अल्ट्रासोनिक साउन्ड ?

यो आवाज कुनै भिन्न प्रकारको हुँदैन । यो सामान्य आवाज नै हो, तर यो यति हाई फ्रिक्वेन्सीको हुन्छ कि यो हामीले सुन्न सक्ने आवाजको रेन्जभन्दा बाहिर हुन्छ । यो आवाज कुकुर, मुसा र चमेरोको अडिबल रेन्जमा आउँछ ।