नयाँ दिल्ली । भारतको अध्यक्षतामा भएको जी–२० शिखर सम्मेलन सकिएपछि आइतबार साँझ भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभको तस्बिर सामाजिक सञ्जालमा भाइरल हुन थालेको छ । यो तस्विरमा मोदी र लाभरोभ एकअर्काको हात समातेर खुलेर हाँसेका छन् । धेरैले यो तस्बिरले सबै कुरा बताउने भनिरहेका छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाका विज्ञ एसएल कान्तनले यो तस्बिर ट्वीट गर्दै लेखेका छन्, ‘जस्तो दुवैले एकअर्कालाई भन्दैछन्– ‘हामीले जी–२० प्रस्तावबाट रुसी आक्रमणको साथमा निन्दा जस्ता शब्दहरू हटाएका छौं। वास्तवमा, अब यो राम्रो छ– ‘युक्रेन विरुद्ध युद्धु को सट्टा ‘युक्रेनमा युद्ध ।’ सेप्टेम्बर ९ र १० मा भारतको अध्यक्षतामा भएको जी–२० शिखर सम्मेलनमा पारित भएको संयुक्त प्रस्ताव पुटिनका लागि ठूलो जित र आधा निद्रामा रहेका बाइडेनका लागि ठूलो हार भएको कान्तन बताउँछन् ।

दिल्ली शिखर सम्मेलनमा पारित भएको संयुक्त प्रस्तावमा ‘युक्रेनमा युद्ध’ लेखिएको छ भने पश्चिमा मुलुकको माग ‘युक्रेनविरुद्ध युद्ध’ लेख्नुपर्ने थियो । 

दिल्लीको घोषणापत्रमा रुस खुसी

पीएम मोदी र लाभरोभको यो तस्बिरलाई लिएर फरक(फरक टिप्पणी भइरहेका छन्, तर यो शिखर सम्मेलनमा नआए पनि पुटिन आफ्नो प्रस्ताव पारित गराउन सफल भएका छन् भन्ने सबैको विश्वास छ। रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभ आइतबार दिल्ली शिखर सम्मेलनको समापनपछि पत्रकार सम्मेलनमा आउँदा निकै खुसी देखिन्थे । लाभरोभले दिल्ली शिखर सम्मेलनको संयुक्त वक्तव्यको प्रशंसा गर्दै यसले ग्लोबल साउथलाई एकताबद्ध गर्न र यससँग सम्बन्धित लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न प्रेरित गर्ने बताए ।

लाभरोभले भने, ‘जब सहमति भयो, यो उनीहरूको अन्तस्करणको आवाज हो जस्तो लाग्थ्यो। इमानदार हुँदा, मैले यो आशा गरेको थिएन। हामी विज्ञप्तिमा हाम्रो अडानको रक्षा गर्न पूर्ण रूपमा तयार थियौँ । तर दिल्ली शिखर सम्मेलनमा जारी गरिएको वक्तव्य इमानदार र निष्पक्ष थियो।’

रुसी विदेशमन्त्रीले भने, ‘दिल्ली शिखर सम्मेलनको संयुक्त वक्तव्य जागृत गर्ने खालको छ । यसले जेलेन्स्कीको सूत्रबाट ग्लोबल साउथलाई रुसको विरुद्धमा भाषण दिन सकिँदैन भन्ने देखाउँछ। हामीले दिल्ली शिखर सम्मेलनको सम्पूर्ण बयानलाई रुस र युक्रेनसँग सम्बन्धित अनुच्छेदमा देख्न सक्दैनौँ। यसको एक महत्त्वपूर्ण भाग ग्लोबल साउथको चिन्ता र भविष्यमा छ। 

भारतप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्दै रुसी विदेशमन्त्रीले भने, ‘भारतले जी–२० शिखर सम्मेलनलाई राजनीतिकरणबाट बचायो। हामीले प्लेटफर्मलाई युक्रेनीकरण गर्ने पश्चिमको प्रयासलाई विफल पार्यौँ ।’

भारतको उपलब्धि

गत वर्ष नोभेम्बरमा भारतले इन्डोनेसियाबाट जी–२० को अध्यक्षता पाएको थियो । यसको अध्यक्षतामा, भारतले सेप्टेम्बर ९ र १० मा भएको जी–२० शिखर सम्मेलन अघि कुल ११ मन्त्रीस्तरीय बैठकहरू गर्यो त। यी सबै मन्त्रिस्तरीय बैठकमा सहमतिका आधारमा साझा वक्तव्य जारी हुन सकेन ।

यस्तो अवस्थामा शिखर सम्मेलनपछि पनि संयुक्त विज्ञप्ति नआउँला कि भन्ने डर थियो । अमेरिकाले चीन र रुसले संयुक्त वक्तव्य पारित हुन नदिने आशंका पनि व्यक्त गरेको थियो । चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले  जी–२० को लागि भारत नआउने निर्णय गरेपछि यो डर झनै बढ्यो। रुसी राष्ट्रपति पुटिनले यसअघि नै नआउने निर्णय गरिसकेका थिए । तर, पुटिन इन्डोनेसियाको बाली शिखर सम्मेलनमा पनि गएका थिएनन् ।

भारतले आफ्नो अध्यक्षताको सहमतिमा संयुक्त विज्ञप्ति जारी गर्न नसकेको भए कूटनीतिको दृष्टिकोणले असहज अवस्था हुन्थ्यो । जी–२० को इतिहासमा यस्तो कुनै पनि शिखर सम्मेलन भएको छैन जसमा संयुक्त वक्तव्य पारित भएको छैन।

पश्चिमले के भन्छ ?

यसैबीच, युक्रेनको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले भने– ’रूसी आक्रमणको जवाफमा जी–२० ले प्रशंसा गर्न सकिने कुनै पनि काम गरेन।’ दिल्लीस्थित जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालयको सेन्टर फर सेन्ट्रल एसियन एन्ड रुसी स्टडीजका प्राध्यापक सञ्जयकुमार पाण्डेले दिल्ली घोषणापत्र पारित हुनु भारतको कूटनीतिको विजय भएको बताउँछन्।

प्राध्यापक पाण्डे भन्छन्– ‘रुस र चीनको मनोवृत्तिबाट दिल्ली शिखर सम्मेलनबाट संयुक्त विज्ञप्ति जारी हुँदैन भन्ने लाग्थ्यो, तर यसपटक पश्चिमले झुक्नुपर्योस। यदि पश्चिमले नझुकेको भए रुस र चीन सहमत हुन सकेको थिएन । यस्तो अवस्थामा दिल्ली शिखर सम्मेलन कुनै संयुक्त वक्तव्यविना नै टुङ्गिने थियो र यो भारतको कूटनीतिको लागि यो झट्का भन्दा कम हुने थिएन।बाली शिखर सम्मेलन र दिल्ली शिखर सम्मेलनमा ठूलो भिन्नता भनेको बालीमा रुस र चीन झुक्नु पर्यो र दिल्लीमा पश्चिम झुक्नुपर्यो ।’

तर प्रश्न उठ्छ कि पश्चिम कसरी झुक्न तयार भयो ? त्यो पनि जब अमेरिकाको नेतृत्वमा पश्चिम युक्रेन युद्धमा रुसको विरुद्धमा खुलेरै उभिएको छ । शनिबार भारतीय विदेशमन्त्री एस जयशंकरलाई सोधिएको थियो कि के इन्डोनेसिया, भारत, ब्राजिल र दक्षिण अफ्रिका सँगै भएकाले दिल्ली घोषणामा सहमति भयो ? जवाफमा एस जयशंकरले भने–  ‘अन्ततः सबैले सहयोग गरे, तर उदीयमान बजार देशहरूले यस विषयमा नेतृत्व लिए। हामीसँग उनीहरूसँग काम गर्ने बलियो इतिहास छ।’ 

जयशंकरले सम्भवतः असंलग्न आन्दोलनमा संलग्न देशहरूलाई सङ्केत गर्दै थिए जसको सँगै काम गर्ने इतिहास छ। उदीयमान बजार देशहरू पनि जी–२० मा समावेश दक्षिण अफ्रिका, इन्डोनेसिया र ब्राजिल समावेश छन् ।

प्राध्यापक सञ्जयकुमार पाण्डे भन्छन्– ‘दिल्ली शिखर सम्मेलनमा जारी संयुक्त वक्तव्यमा न रुस, न चीन न पश्चिमा राष्ट्रलाई कुनै समस्या छ। दुवै पक्ष खुसी छन्। यो भारतको सफलता हो। यसैलाई भनिन्छ, सर्प पनि मर्छ।’ लाठी फुटेन ।अर्थात् जुन विषय र भाषामा विवाद भयो त्यो टुङ्गियो र दुवै पक्ष आक्रोशित भएन ।’ –बीबीसी