विज्ञका कुरा

पशुमा बाँझोपनको कारण र व्यवस्थापन

किसानका लागि पशुको नियमित प्रजनन निकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । पशुमा ढिलो आउने परिपक्वता, बाछोबिना लामो समयसम्म दूध दिने, बारम्बार हुने गर्भपतन जस्ता समस्याले प्रायः सबै जनावरको प्रजननलाई सीमित गर्दछ ।...

आफ्नो स्वास्थ्यको परीक्षण आफैँ कसरी गर्ने ?

परीक्षण भन्नेबित्तिकै हामीलाई ठूलै अनुसन्धानको काम हो भन्ने लाग्न सक्छ । पहिलो परीक्षण हामी इन्द्रीयमार्फत आफैँ गरिरहेका हुन्छौँ — देख्छौँ, सुन्छौँ, चाख्छौँ, सुघ्छौँ र छाम्छौँ पनि । यिनै तरिकाद्वारा भएको...

कुखुराको उपचारमा स्थानीय जडीबुटीको प्रयोग

पशु चिकित्सामा औषधीको धेरै महत्त्व हुने गर्छ । ग्रामीण क्षेत्रमा प्रशस्त जडीबुटी उपलब्ध हुन्छ । त्यस्ता औषधीजन्य बोटबिरुवाको उपयोगको जानकारीका कारण महँगो एलोप्याथिक औषधी कम प्रयोग गर्ने गर्दछन् । ...

डेंगुमान्डु !

प्रत्येक वर्ष पोस्ट मनसुन डेंगुको लहर काठमाडौँमा देखिँदै आइरहेको छ। सन् २०२१ अर्थात् गत वर्षको महामारी भन्दा अघिल्लो वर्ष पनि काठमाडौँका केही वडाहरूमा डेंगु व्यापक फैलिएको थियो।त्यो समय पोस्ट मनसुन...

खाद्यजन्य रोगबाट कसरी बच्ने ?

दूषित खाना वा पेय पदार्थको सेवनबाट हुने रोगलाई खाद्यजन्य भनिन्छ । यो रोगको सङ्क्रमण ब्याक्टेरिया, परजीवी, भाइरस, विषाक्त पदार्थ (फङ्गी, इन्टरोटोक्सिन) र खानामा हुने अन्य विषाक्त रसायनले हुने गर्छ ।...

एएमआर ‘सुस्त महामारी’ कसरी रोक्ने ?

पृथ्वीको उत्पति करिब चार अर्ब वर्ष अगाडि भयो भनेर वैज्ञानिकहरुले भनेका छन् । पृथ्वी सेलाएपछि पहिलो पटक देखापर्ने जीवित प्राणीहरु भनेका सुक्ष्म जीवाणुहरू नै हुन् । यी जीवाणुहरू करोडौं वर्ष...

८० प्रतिशत मानसिक रोगी उपचार पहुँच बाहिर

दैनिक जीवनमा आइपर्ने तनावलाई उचित व्यवस्थापन गर्न नसक्नु मानसिक समस्या हो । मानसिक समस्याले व्यक्तिको घरायसी तथा सामाजिक कार्यमा बाधा उत्पन्न गराउँछ । मानसिक समस्याले गर्दा कतिपय व्यक्तिलाई समाजमा सहज...

बालबालिकामा कुकुरको टोकाइ र स्वास्थ्य जोखिम

नेपालमा हरेक वर्ष रेबिजका कारण करिब ९ सय व्यक्तिको मृत्यु हुने गरेको छ । कुकुरको टोकाइबाट मर्नेमध्ये अधिकांश बालबालिका छन् । पशु स्वास्थ्य निर्देशनालयका अनुसार अघिकांश रेबिज भाइरस कुकुरको टोकाइबाट...

कोक्लियर प्रत्यारोपणपछि कान नसुन्नेहरू कसरी सुन्न सक्छन् ?

काठमाडौँ । कोक्लियर प्रत्यारोपण एउटा सानो इलेक्ट्रोनिक उपकरण हो । यसले पूर्ण रूपमा सुन्न नसक्ने व्यक्तिलाई इलेक्ट्रिकल इनर्जी बनाएर त्यसलाई दिमागसम्म पुर्‍याउने काम गर्छ । प्रत्यारोपण गर्दा कानको पछाडि...

टन्सिल के हो, किन हुन्छ टन्सिलाइटिस ?

काठमाडौँ । घाँटी दुख्ने विभिन्न कारणमध्ये एउटा टन्सिलाइटिस हो । काठमाडौं उपत्यकाका अस्पतालका ओपीडीहरूमा टन्सिलाइटिसकाबिरामी धेरै पुग्ने गरेको नाक, कान, घाँटी रोग विशेषज्ञहरू बताउँछन् । वीर अस्पतालअन्तर्गत नाक,कान,घाँटी विभागका...

मस्तिष्कघातको उपचारमा क्रान्ति : के हो इन्टरभेन्सन रेडियोलोजी पद्धति ?

काठमाडौँ । मस्तिष्कघात अर्थात् स्ट्रोकको उपचार अब टाउकोको चिरफार नगरी सम्भव छ । तर, अप्रेशन गर्नैपर्ने अवस्था सिर्जना भएमा के गर्ने ? यसको अर्को विकल्प पनि रहेको छ, त्यो हो...

‘टाउको चिरफार नगरी मस्तिष्कघातको उपचार नेपालमै सम्भव छ’

काठमाडौँ । मस्तिष्कघात अर्थात् स्ट्रोक भयो भने अब टाउको चिरफार नगरी नेपालमै उपचार सम्भव रहेको चिकित्सकहरूले जनाएका छन् । न्यूरो हस्पिटल बाँसबारीका कन्सल्ट्यान्ट न्यूरो इन्टरभेन्टिस डा सुवास फुयालका अनुसार मस्तिष्कघात...

नेपालमा किन बढ्दै छ मानसिक समस्या, के हो उपचार पद्धति ?

पछिल्लो केही समय यता मानसिक समस्या भएका बिरामीको सङ्ख्या बढ्दो क्रममा छ । मनोचिकित्सकहरूका अनुसार सामान्यतया मानव मस्तिष्कले गर्ने विभिन्न कार्यहरू बोली, चेतना, भावना, विचार, स्मृति, स्मरण शक्ति आदि कार्यमा...

बालबालिकालाई सकेसम्म बाहिरको खाने कुरा खान नदिऔँ : विनिता पन्त, पोषणविद्

बालबालिकाको जीवन रक्षा, स्वास्थ्य तथा विकासका लागि उपयुक्त पोषण महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । शरीरमा सन्तुलित आहारको मात्रा पुग्यो भने बालबालिका स्वस्थ रहन्छन् । राम्रो पोषण पाएका बालबालिकाहरू राम्रो सिक्न र हुर्कन...

काठमाडौँमा डेंगु फैलिइसकेपछि मात्र लार्भा खोज्ने र नष्ट गर्ने हो ?

हाल धरान र आसपासका क्षेत्रमा लामखुट्टे डेंगु फैलाउन व्यस्त रहेको देखिन्छ । डेंगु सङ्क्रमित बिरामीको सङ्ख्या थपिने क्रम पनि जारी छ । पानी पर्ने र रोकिने क्रम सुरु भएलगत्तै पानी...

समय अगावै जन्मिएको बच्चामा हुन सक्छ ‘आरओपी’ रोग

काठमाडौं । समय अगामै जन्मिने बच्चाको आँखामा अन्धोपना ल्याउन सक्ने ‘रेटिनोपेथी अफ प्रिमेचुरिटी’ (आरओपी) रोगका बिरामी बढ्न थालेका छन् । पाटन अस्पतालमा समय अघि प्रसूति भइ जन्मिएका दैनिक सरदर १०...

हैजा अलर्ट ! खानेपानीको गुणस्तरमा विशेष चासो देखाउन जरुरी

केही दिनयता गर्मी बढ्दो छ । पानीको माग र उपभोग पनि ह्वात्तै बढेको छ । बाहिर खाने चलन पनि बढ्दो छ । योसँगै केही दिनयता झाडापखालाका बिरामी बढिरहेको देखिन्छ ।...

‘आमाले दूध ख्वाउँदा आसनबारे जानकार हुनुपर्छ’

काठमाडौँ । नेपाल स्तनपान गराउने आमाको दर घट्दो क्रममा छ । बालरोग विशेषज्ञहरूका अनुसार स्तनपानबारे महत्त्व नबुझ्दा, दूध चुसाउने आसन नजान्दा पनि स्तनपान गराउनेहरू घटिरहेका छन् । सन् २०२२ मात्र...

क्यान्सर उपचारको सही तरिका

करिब ३० वर्ष पहिले म चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थान महाराजगञ्जमा एम.बी.बी.एस. अध्ययन गर्दा, मेरा एकजना गुरुले भन्नु हुन्थ्यो; ‘तिमीहरू यस्तो इज्जतदार पेसाको लागि अध्ययन गर्दै छौँ जसको अध्ययन पुरा गरेपछि राजा...

शिशुको शल्यक्रियाबारे भ्रम र यथार्थ

काठमाडौँ । गर्भावस्था अनि जन्मिसकेपछि शिशुको स्वास्थ्यमा विभिन्न खालका समस्या देखा पर्छन् । त्यस्ता नवजात शिशु तथा बालबालिकालाई कतिपय अवस्थामा शल्यक्रिया गर्नुपर्ने हुन्छ । तर अभिभावकहरु साना बालबालिकाको शल्यक्रिया गर्न...

मुख र दाँत स्वस्थ राख्न के खाने ?

मुख र दन्त स्वास्थ्य भनेको समग्र शरीरको स्वस्थताको एक आवश्यक पक्ष हो । स्वस्थ दाँत र गिजा राख्नाले दाँतमा कीरा, गिजाको रोग र अन्य दन्त समस्याहरू रोक्न मद्दत गर्छ । ...

बच्चा जन्माउन उमेरले छेक्दैन : डा. नूतन शर्मा

काठमाडौं । निःसन्तानपन जटिल समस्या हो । निःसन्तानपनका कारण धेरै दम्पती सन्तानविहीन छन् । निःसन्तान दम्पतीले आइभीएफ अर्थात् (इनभिट्रो फर्टिलाइजेसन) प्रविधिमार्फत बच्चा जन्माएका छन् । आइभीएफ मार्फत बच्चा जन्माउन पनि...

रेबिजको उपस्थिति गाउँघरतिर बढ्दै ? कहाँ चुक्दै छौँ ?

विगतमा रेबिजको खोप सहज थिएन । उपलब्ध खोप नाइटो वरिपरि लगाउने गरिन्थ्यो । त्यस खोपको साइड इफेक्ट बढी हुन्थ्यो । निश्चित ठाउँमा मात्र लगाउनुपर्ने बाध्यताले गर्दा धेरै सङ्क्रमितले रेबिजबाट मृत्युवरण...

किशोरावस्थामा बारम्बार यी व्यवहार देखिएमा हुन सक्छ मनोरोग

काठमाडौँ । बालबालिकामा मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्धी समस्या देखिँदैन भ्रम अभिभावकहरूमा हुने गरेको मनोचिकित्सकहरू बताउँछन् । यद्यपि बालबालिकामा मानसिक स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित समस्या देखिने क्रम बढ्दो रहेको उनीहरूको भनाइ छ । ...

बाथरोग शरीरको कुनै पनि अङ्गमा, कुनै पनि उमेर समूहका व्यक्तिलाई हुनसक्छ : डा. श्वेता नकर्मी

बाथले जोर्नीमात्रै नभएर सबै अङ्गमा हानि गर्न सक्छ । अरू रोगले गर्दा मृत्यु हुने सम्भावना बढी हुन्छ तर बाथले हड्डी बाङ्गो हुन्छ । बाथ मुख, आँखा, ढाड शरीरका कुनै पनि...

‘स्क्रिनिङ परीक्षण गरे १० वर्षपछि क्यान्सर लाग्ने नलाग्ने थाहा हुन्छ’

आज क्यान्सर दिवस । जनचेतनाका लागि आज विविध कार्यक्रम गरेर यो दिवस मनाउने गरिन्छ । आमनागरिकमा क्यान्सरबारे चेतना भए करिब एक तिहाइलाई यो रोग लाग्नबाट जोगाउन सकिन्छ । तर क्यान्सर...

‘ब्रेन डेथ’पछि कुन कुन अंग गर्न मिल्छ ‘ट्रान्सप्लान्ट’ ?

‘ब्रेन डेथ’ अर्थात् मस्तिष्क मृत्यु भएका एक जना व्यक्तिबाट ८ जनालाई बचाउन सकिन्छ । दुई वटा मिर्गौला, दुई वटा फोक्सो, मुटु, कलेजो, प्यानक्रियाज र सानो आन्द्रा अरुमा प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ...

‘घुर्ने बानीले स्वास्थ्यमा गम्भीर समस्या ल्याउन सक्छ’

निद्रामा घुर्ने बानीले स्वास्थ्यमा गम्भीर खालको समस्या ल्याउने विशेषज्ञहरू बताउँछन् । अस्वाभाविक घुराईको समस्यालाई अव्सट्रेक्टिभ स्लिप एप्निय पनि भनिन्छ । हालचालै घुराईसम्बन्धी रोग भएका बिरामीका लागि नेपाल सरकारले पहिलो पटक सरकारी...

विश्वभर ओमिक्रोनको पारिवारिक सञ्जाल फैलँदो !

चीनको उहानमा कोरोना भाइरस देखिए यता नयाँ भेरिएन्ट देखिए लगत्तै नयाँ लहरले उचाइ लिने गरेको देखिन्थ्यो। तसर्थ विश्वमा कोरोनाको स्वरूप परिवर्तन प्रति सबैले विशेष चासो र सतर्कता अपनाउने गरेको थियो।...

के बालबालिकामा हुने अटिजम निको हुँदैन ?

काठमाडौँ । अटिजम एक प्रकारको मस्तिष्कको विकासात्मक (न्यूरो डेभ्लपमेन्टल) तथा जन्मजात अपाङ्गता हो । सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल एण्ड प्रिभेन्सनका अनुसार विश्वमा हरेक ६८ जना नवजात शिशुमध्ये १ जनालाई अटिजम हुन्छ...

बालबालिका लामो समय मोबाइल स्क्रिनमा बस्दा हुन्छ यस्तो खतरा

पाँच वर्षीया प्रभा खनाल स्कुल जान थालेको २ वर्ष भयो । यद्यपि उनलाई स्कुल पठाउन अभिभावकलाई साह्रै गाह्रो हुन्छ । स्कुल जानुभन्दा अगाडि मोवाइलपनिसँगै लैजाने उनकोे हठ हुन्छ । महाराजगञ्ज...

नहिँड्ने बानीले बढ्दैछ हाडजोर्नीको समस्या

जाडो याम सुरु भइसकेको छ । यस मौसममा हाडजोर्नी समस्याले धेरैलाई सताउने गर्छ । हाडजोर्नी समस्याले खासगरी वृद्धवृद्धा, गर्भवती, रोगीलाई बढी सताउँछ । यो मौसममा बाथका रोगीलाई बढी समस्या देखापर्ने...

जाडोमा बालबालिकालाई निमोनियाबाट यसरी जोगाऔँ

जाडो मौसम सुरु भएको छ । यो मौसममा विशेष गरी बालबालिकामा श्वासप्रश्वास, झाडापखाला र छालासम्बन्धी मुख्य गरी तीन समस्या देखिन्छ । कान्ति बाल अस्पतालका बालरोग विशेषज्ञ डा रामहरि चापागाईंका...

क्यान्सर बिरामीहरूलाई विदेशमा उपचार गर्न जानबाट कसरी रोक्ने ?

केही वर्ष पहिले टाटा मेमोरियल क्यान्सर हस्पिटल, मुम्बईमा सर्जिकल अन्कोलोजीमा तालिम प्राप्त गर्ने अवसर पाएको थिएँ । त्यतिबेला विभिन्न क्यान्सरका नेपाली बिरामीहरूका परिवारसँग दिनहुँ भेट हुन्थ्यो । साँझपख अधिकांश बिरामीका नातेदारहरूसँग...

मानिसहरूबीच सम्बन्ध बिग्रँदै छ कि मानसिक स्वास्थ्य ?

मकहाँ परामर्शका लागि आउने कतिपयले भन्ने गर्छन्– ममा त कुनै समस्या छैन, मेरो श्रीमान् वा श्रीमतीमा समस्या छ । हामी दुवैमा समस्या हुन सक्छ भनेर नबुझ्दासम्म सम्बन्धलाई सुधार्ने वा सुदृढ...

के डेंगु सर्छ ?

प्रत्येक डेंगु सङ्क्रमितसँग लक्षणको अलावा म एउटा अर्को प्रश्न गर्ने गर्दछु – घरमा अरू सङ्क्रमित भइसके ? अनि बिरामीबाट तत्काल प्रतिक्रिया आउँछ, ‘के डेंगु सर्छ डा‘साब ?’ दुई वर्ष...

यसरी सम्भव छ नेपालमा क्यान्सरको नि:शुल्क उपचार

नेपालमा मात्र होइन विकसित मुलुकहरूमा समेत क्यान्सरको उपचार जटिल र महँगो भइरहेको छ । फरक यति मात्र हो कि प्राय सबै विकसित मुलुकहरूमा सम्पूर्ण खर्च स्वास्थ्य बीमाद्वारा गरिन्छ भने हामी...

डेंगु नेगेटिभ देखिँदै, चिकुनगुनिया भाइरस पो हो कि ?

हाल अस्पतालमा डेंगु र डेंगु जस्ता लक्षणहरू लिएर आउने बिरामीको चाप बढ्दो छ । परीक्षण गरेका सबैमा डेंगु पोजेटिभ आउँदैन । कतिपयमा दोहोराएर परीक्षण गर्दा पनि डेंगु नेगेटिभ नै आउने गर्दछ। अधिकांश...

के हो अकुपञ्चर, कसरी हुन्छ उपचार ?

अकु र पञ्चर गरी अकुपञ्चर दुई शब्दले बनेको छ । अकु भन्नाले सुइ र पञ्चर भनेको भेदन हो । यसरी सामान्य भाषामा भन्नुपर्दा संक्रमणरहित सुइले शरीरमा हुने उचित बिन्दु (अकुप्वान्इटस)...

मधुमेह र जीवनशैलीमा सुधार

विकलचन्द्र्र आचार्य टाइप–२ मधुमेह भनेको वंशाणु र दीर्घरोग भन्ने भ्रमपूर्ण बुझाइले धेरै बिरामीलाई जीवनशैली बदल्न बाध्य गर्ने मात्र होइन, जीवनभर औषधिको भरमा रहनुपर्ने बाध्यता छ । पोषणविद्हरूले गएको केही...

‘मधुमेहपछि हुनसक्छ अन्धोपना’