काठमाडौँ । नेपाली कांग्रेसका सहमहामन्त्री किशोरसिंह राठौर महामन्त्रीले सभापतिसँग द्वन्द्व गर्दा पार्टी अगाडि बढ्न नसक्ने बताएका छन् । महामन्त्रीले सभापतिलाई विश्वासमा लिएर पार्टीलाई अगाडि बढाउनु आजको आवश्यकता भएको उनले बताए ।

यस्तै, महामन्त्री गगन थापाले संसदीय दलको नेता हुन प्रयास गर्ने कुरा स्वभाविक भएपनि देउवालाई गाली गर्नु गलत भएको उनको भनाइ छ । कांग्रेसमा लोकतान्त्रिक अभ्यास भएपनि लोकतान्त्रिक संस्कार नहुँदा पार्टीमा समस्या आएको उनले बताए ।

प्रधानमन्त्री र मन्त्रीका लागि वर्तमान गठबन्धनको विकल्प खोज्नतिर कांग्रेसका नेताहरु नलाग्ने प्रतिनिधिसभा सदस्य समेत रहेका राठौरको जिकिर छ । 

नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा पुर्पक्षका लागि जेल चलान भएका पूर्व गृहमन्त्री तथा केन्द्रीय सदस्य बालकृष्ण खाणलाई पार्टीले निलम्बन नगर्ने उनको भनाइ छ । परिवारको सदस्य दुःखमा परेका बेला पार्टीले अवहेलना गर्नु राम्रो नहुने राठौरको धारणा छ । 

प्रस्तुत छ, कांग्रेसको आसन्न केन्द्रीय समिति बैठकको सन्दर्भ पारेर सह–महामन्त्री किशोरसिंह राठौरसँग रातोपाटीका लागि लोकेन्द्र भट्टले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः

करिब एक वर्षपछि कांग्रेस केन्द्रीय समिति बैठक बस्दैछ । के के विषयमा छलफल हुँदैछ ?

हामी प्रदेश र प्रतिनिधिसभाको निर्वाचनमा व्यस्त भयौँ । त्यसपछि सरकार गठनको विषयमा व्यस्त भयौँ । सभामुख, उपसभामुख, राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपतिको निर्वाचन भयो । तुरुन्तै बजेट निर्माणमा केन्द्रित हुनुपर्‍यो ।

बजेट आयोे । पास गर्नुपर्‍यो । त्यसैले समयमा केन्द्रीय समिति बैठक बस्न सकेन । करिब ११ महिनापछि केन्द्रीय समितिको बैठक बस्दैछ । तर, हामीले यस बीचमा धेरै पटक कार्यसम्पादन समितिको बैठकबाट धेरै निर्णय गरेका छौँ ।

त्यसलाई केन्द्रीय समिति बैठकले अनुमोदन गर्छ । पार्टी संगठन र समसामयिक राजनीतिबारे बैठकमा छलफल हुन्छ । पार्टीभित्र अनुशासनको कुरा ठूलो समस्याका रुपमा आएको छ ।

२०५१ सालमा कृष्णप्रसाद भट्टराईलाई नेतादेखि कार्यकर्ताले घातअन्तरघात गरेदेखि पार्टी अराजकतामा गयो । हिजो नेताले बोलेपछि अनुशासन हुन्थ्यो । अहिले कसैले कसैलाई नमान्ने अवस्था छ । सोमबार हामी पदाधिकारी बैठक बसेका थियौँ ।

महामन्त्रीद्वयले पनि एजेण्डा तयार गरेर ल्याउनु भएको छ । त्यस एजेण्डाको विषयमा छलफल हुन्छ । 

पार्टी विधानसम्मत चलिरहेको छैन । प्रत्येक दुई महिनामा बस्नुपर्ने बैठक १ वर्षपछि बस्दैछ । पार्टीका सबै निकाय पनि अपूर्ण अवस्थामा छन् । भ्रातृसंस्थाको अवस्था पनि भद्र्रगोल छ । यी विषय बैठकमा कसरी उठ्छन् ?

स्थानीय तहको निर्वाचनको समीक्षा गरे पनि हामीले चुनावको समीक्षा समेत गर्न पाएका छैनौँ । सरकारको सहभागिता र बजेटप्रतिको गुनासो होला । यी सबै कुरामा गम्भीर समीक्षा हुन्छ ।

अर्को कुरा पार्टीको संरचनालाई पूर्णता दिनु, नदिनु ठूलो कुरा होइन । पार्टीको भएको संरचनाले पनि काम गरेको छैन । मैले १३ औँ महाधिवेशनदेखि उठाउँदै आएको कुरा छ । पार्टीभित्रको आन्तरिक निर्वाचनले पार्टी बलियो हुनुपर्ने हो । तर, नेपाली कांग्रेस कमजोर भयो । किन भयो भने हामीमा लोकतान्त्रिक संस्कार भएन । 

लोकतान्त्रिक संस्कार भनेको जित्नेले पार्टी चलाउने, हार्नेले सहयोग गर्ने, जित्नेले समेट्ने, हार्नेले कुर्ने हो नि त । हामीमा त्यो छैन ।

त्यसैले, पार्टीको आन्तरिक लोकतन्त्रले कांग्रेस कमजोर भएको मेरो ठहर हो । हामी हरेक ठाउँमा निर्वाचन भन्छौँ । त्यसले पार्टीलाई फाइदा गरेको छ कि बेफाइदा भएको छ, हामीमा गम्भीर समीक्षा भएको छैन ।

तपाईं पार्टीको संरचना बनेको छैन भन्नुहुन्छ । म पार्टीका भ्रातृ र शुभेच्छुक संस्था विघटन गर्नुपर्ने भन्ने पक्षमा छु । हिजो पार्टी प्रतिबन्धित हुँदा नेविसंघको आवश्यकता थियो । प्रतिबन्धित अवस्थामा पार्टी जोगाउने र लोकतान्त्रिक आन्दोलनको दियो जोगाएको नेविसंघले हो ।

आज यसको औचित्य छैन । पार्टीको संरचना पनि केन्द्रीय समिति, जिल्ला, पालिकामा चार पाँच जनाको कार्यसमिति, वडा कार्यसमिति र वडा कार्यसमितिमा जानुपर्छ । हिजो ‘मासबेस’ पार्टी कांग्रेसलाई कम्युनिस्ट पार्टीसँग प्रतिस्पर्धा गर्न ‘क्याडरबेस’ पार्टी बनाउन लाग्यौँ । तर, अब कांग्रेसलाई ‘क्याडरबेस’ पार्टी बनाउन जरुरी छैन ।

नेपाली कांग्रेस लोकतान्त्रिक पार्टी हो । यहाँ नेताका विरुद्ध उभिन पाइन्छ । तर, चारतारे झण्डा र रुख चिन्हका विरुद्ध लाग्न पाइँदैन ।

कांग्रेसलाई अब ‘मासबेस’ पार्टीमा फर्काउनुपर्छ भन्ने हो ?

पुरा ‘मासबेस’मा जानुपर्छ । पार्टीका भ्रातृ, शुभेच्छुक संगठन, पार्टीका संरचनाहरुका विषयमा पनि व्यापक छलफल गर्नुपर्छ । 

यसका लागि नेतृत्व तयार छ त ?

नेतृत्व तयार छैन । मैले मेरो कुरा भन्दैछु । पदको जिम्मेवारी दिने काम गर्नका लागि हो । यहाँ काम कोही गरिरहेका छैनन् । पार्टीमा जिम्मेवारी पाएपछि दलाली गर्ने र ठालु बन्ने काम भएको छ । 

त्यो सम्म सहन सकिन्थ्यो । तर, टिकट नपाए त्यही पदको बलमा पार्टीलाई अन्तरघात गर्नतिर लाग्छ । नेपाली कांग्रेस लोकतान्त्रिक पार्टी हो । यहाँ नेताका विरुद्ध उभिन पाइन्छ । पार्टीको संस्थापन हुन मैले पनि २० वर्ष त्यो गरेको हुँ । म लडेरै आएको हो । तर, चारतारे झण्डा र रुख चिन्हका विरुद्ध लाग्न पाइँदैन । जो चारतारे झण्डा र रुख चिन्हका विरुद्ध लाग्छ, त्यसले पार्टी छाडे हुन्छ । त्यस्तो कार्यकर्ता कांग्रेसलाई चाहिएको  छैन ।

कांग्रेसभित्र सभापति शेरबहादुर देउवाको विकल्प खोज्नुपर्ने आवाज उठिरहेको छ । पार्टीका महामन्त्री नै सभापतिले मार्गप्रशस्त गर्नुपर्ने बताइरहेका छन् । यो विषयमा केन्द्रीय समितिभित्र कसरी छलफल अगाडि बढ्छ ?

त्यो कुरा आइरहेको छ । अहिले निर्वाचित सभापतिको विकल्प खोज्ने कुरा गलत हो । सभापतिसँग चित्त नबुझेको कुरा उहाँसँग बसेर गर्न सकिन्थ्यो । उहाँ (गगन थापा)लाई सभापतिसँग चित्त नबुझेको कुरा हामीलाई पनि थाहा दिनु भए हुन्थ्यो ।

हामी पनि त पदाधिकारी हो । सभापतिले उहाँको के कुरा मान्नु भएन ? त्यो कुरा हामी पदाधिकारीलाई राखेर ‘हामीले यो चाहेका थियौँ, यो गर्न खोजेका थियौँ । पार्टीलाई यसरी लग्न खोजेका थियौँ । सभापति अवरोधक बन्नुभयो’ भन्ने कुरा उहाँहरुले हामीलाई शेयर गर्नुपर्यो नि त ! उहाँहरु मिडियामा आएर भन्नुहुन्छ । 

महामन्त्रीले न सभापतिसँग मिलेर काम गर्न सक्नु भयो न सह–महामन्त्रीलाई साथमा लिनु भयो । महामन्त्रीद्वय आफ्नै ढंगले अगाडि बढ्न खोजे भन्ने हो ?

हो, म त्यही भन्न खोजिरहेको छु । महामन्त्रीले सभापतिलाई विश्वासमा लिएर पार्टीलाई अगाडि बढाउने हो । महामन्त्रीले नै सभापतिसँग द्वन्द्व गर्दा पार्टी अगाडि बढ्दैन । तर, पदाधिकारी बैठकमा उहाँहरुले सभापतिको विकल्पको विषयमा कुरा गर्नु भएको छैन । उहाँहरुले केन्द्रीय समिति बैठकबारे राम्रै कुरा गर्नुभयो । 

गुटको बैठक नराखेर केन्द्रीय समितिमा आफ्ना धारणा राख्ने कुरा राम्रो हो । गुट भनेको निर्वाचनको बेला हुने हो ।

महामन्त्रीहरुले असार २१ र २२ गते जिल्ला सभापतिसँग बैठक गर्दा सभापतिको सहभागिता देखिएन । उहाँले सभापतिलाई ‘बाइपास’ गर्नु भएको कि सभापतिले जिल्ला सभापतिको बैठकलाई बेवास्ता गरेको हो ? 

पदाधिकारी बैठकमा सभापतिलाई सोधेका थियौँ । उहाँले आफ्नो सहमतिमै जिल्ला सभापति बैठक भएको बताउनुभयो । तर, हामी सह–महामन्त्रीलाई बैठकबारे समयमा जानकारी आएन ।

बैठककै बिहान मलाई फोन आएको थियो । म त जिल्ला गएको थिएँ । जिल्ला सभापतिको बैठक जस्तो कुरामा सह–महामन्त्रीलाई कार्यक्रमको दिनमा फोन गर्ने त्यो ठीक कुरा हो त ? त्यसबाटै कुरा बुझिन्छ कि त्यो भेलाको रखाइ, काम गराइ कति व्यवहारिक थियो ? त्यस विषयमा केन्द्रीय समितिमा कुरा उठ्छ ।

कांग्रेसमा केन्द्रीय समिति बैठक बस्नुअघि संस्थापन इतर पक्षले सभापतिमाथि घेराबन्दी गर्न गुटगत बैठक राख्ने परम्परा थियो । यसपटक बैठक नराखी शेखर कोइरालाले केन्द्रीय समिति बैठकमा सहभागी हुँदैछन् । यसलाई कसरी लिनु भएको छ ?

गुटको बैठक नराखेर केन्द्रीय समितिमा आफ्ना धारणा राख्ने कुरा राम्रो हो । गुट भनेको निर्वाचनको बेला हुने हो । सधैँ त्यही गुट लिएर हिँड्नुपर्छ भन्ने पनि छैन । अहिले पार्टी निर्माण गर्ने कुरा हो ।

आगामी महाधिवेशनमा को–को कहाँ–कहाँबाट प्रतिस्पर्धा गर्ने हो गरौला । हिजो पनि चार पाँच जना पार्टी सभापतिमा लड्नु भएको थियो ।

पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवा र नेता शेखर कोइरालाबीच नजिकिएको चर्चा थियो । त्यसले यसलाई बल पुग्यो हैन त ?

मलाई त्यस्तो लाग्दैन । मैले अघि भनेको जस्तो जित्नेले चलाउने र हार्नेले सघाउने, जित्नेले समेट्ने, हार्नेले कुर्ने पद्धति हो । त्यही पद्धतिअनुसार उहाँ हिँड्न खोजेको जस्तो मलाई लागेको छ । जहाँसम्म भागबण्डाको कुरा छ । हरेक ठाउँमा शेरबहादुर दाइले भाबगण्डा दिइराख्नु भएको छ । शेखर दाइले पार्टी बनाउन सकारात्मक भूमिका देखाउँदा राम्रो हुन्छ ।

सभापति देउवाप्रति कोइराला उदार देखिने कुराले के अब कांग्रेसमा गुटगत लडाइँ कम हुन्छ ?

तपाईंहरु सधैँ गुटमा मात्र सीमित हुनुहुन्छ । गुट मात्र समस्या होइन, लोकतान्त्रिक संस्कार नभएकाले समस्या भएको हो । हामी जिम्मेवारीमा बसेको मान्छेले काम नगर्नु समस्या हो । गुट त हिजो वीपी कोइरालाको पालामा पनि थियो । अहिले पनि छ, भोलि पनि हुन्छ ।

कांग्रेसका केही नेताले थालेको रुपान्तरण अभियानलाई कसरी लिनुहुन्छ ?

रुपान्तरण भनेको आफूले आफैलाई रुपान्तरण गर्ने हो । म आफूलाई क्रमिक रुपमा रुपान्तरण गर्दैछु । यो रुपान्तरणका कुरा गर्नेहरु १४ औं महाधिवेशनमा हार्नेहरु हुनुहुन्छ ।

तर, महामन्त्रीले आफ्नो पार्टी सभापति प्रधानमन्त्री हुनुभयो भने देश र पार्टीको अहित हुन्छ भन्ने गलत कुरा हो ।

उहाँले १५ औं महाधिवेशनको तयारी थाल्नु भएको छ । जहाँसम्म पार्टीलाई रुपान्तरण गर्ने भन्दा पनि उहाँहरु आफू रुपान्तरण हुनुभयो भने राम्रो हुन्छ । हामी सबै रुपान्तरण भयौँ भने पार्टी आफै रुपान्तरण हुन्छ । कांग्रेसमा अब आर्थिक, राजनीतिक र सामाजिक मुद्दामाथि बहस गर्नुपर्छ । अहिले पार्टीमा पदको मात्र झगडा भइरहेको छ । 

संसदीय दलको नेताबाट शेरबहादुर देउवालाई हटाउने कसरतमा रहेको महामन्त्री गगन थापाले बताइरहेका छन् । देउवा भावी प्रधानमन्त्री हुने कुरा पार्टी र देशको हितमा हुँदैन भन्ने उहाँको तर्क छ । कांग्रेसमा संसदीय दलको नेता परिवर्तन हुने सम्भावना कत्ति छ ? 

उहाँ संसदीय दलको नेता लडेर हारेको मान्छे हो । उहाँले संसदीय दलको नेता हुने चाहना राख्ने कुरा गलत होइन । तर, महामन्त्रीले आफ्नो पार्टी सभापति प्रधानमन्त्री हुनुभयो भने देश र पार्टीको अहित हुन्छ भन्ने गलत कुरा हो ।

उहाँलाई संसदीय दलको नेता हुन् कसले रोकेको छ र ? अस्ति भरखर शेरबहादुर देउवाले अत्याधिक मतले जितेको सबैलाई थाहै छ । उहाँले एक–दुई वर्ष कुरेर फेरि प्रयास गरे भयो त । संसदीय दलको नेता हुन उहाँले प्रयास नै गर्न पाउनुहुन्न, उहाँ संसदीय दलको नेता हुनुहुन्न पनि भनेका छैनौँ ।

यो सत्ता गठबन्धनबारे पनि संशय चलिरहेको छ । गठबन्धनबीच भएका सहमति कार्यान्वयन भएर पाँच वर्ष टिक्छ ?

हामी चुनावमै गठबन्धन गरेर गएका हौँ । त्यसबाट कांग्रेस सबैभन्दा ठूलो पार्टी भयो । यो गठबन्धन जोगाउने नैतिक जिम्मेवारी कांग्रेसमाथि छ । गएको वर्षपछि पदका लागि तत्कालीन नेकपाका नेताहरुले झगडा गर्दा यो परिस्थिति आयो । पाँच वर्ष हाम्रो खेर गयो ।

अबको पाँच वर्ष पनि यही सत्ताको झगडा गरेर बस्ने हो भने जनताले हामीलाई के भन्छन् ? भोलि २०८४ सालमा मत माग्न जाँदा के भन्छन् ? त्यसैले, सत्ताका लागि यो गठबन्धनको विकल्प खोज्नतिर कांग्रेस लाग्दैन ।

को प्रधानमन्त्री, को मन्त्री भन्ने होइन । मन्त्री हुन त मलाई पनि इच्छा लागेको होला नि त । म त अहिलेसम्म भएको छैन । गगनजी ४० वर्षमै मन्त्री बन्नु भएको थियो, म ६० वर्षको हुन लागें, मन्त्री भएको छैन । तर, यो अहिले बहसको विषय होइन । बरु संविधानमा कमी कमजोरी छन् भने पार्टीका सबै मिलेर संविधान संशोधन गर्नुतिर लाग्नुपर्छ । 

एमालेका नेताहरुले सत्ता सहकार्यका लागि प्रस्ताव गरिरहेका छन् । एमालेसँग तत्काल सत्ता सहकार्यको सम्भावना छ कि छैन ? 

हामी यो गठबन्धनको विकल्प खोज्ने पक्षमै छेनौँ । एमाले अहिले सत्ताको खेलामा लाग्नु हुँदैन । प्रचण्डले धोका दिए भनेर कांग्रेससँग प्रस्ताव गर्ने होइन । देशको दोस्रो ठूलो पार्टी जिम्मेवार प्रतिपक्षी बन्नुपर्छ ।

नक्कली भुटानी शरणार्थी प्ररकरणमा कांग्रेसका प्रभावशाली नेता बालकृष्ण खाण पुर्पक्षका लागि जेल चलान भएका छन् । कांग्रेसले उहाँलाई जिम्मेवारीबाट किन अलग राखेको छैन ? उहाँको निलम्बनका लागि केन्द्रीय समितिमा कुरा उठ्छ कि उठ्दैन ?

अहिले यो मुद्दा अदालतमा गइसक्यो । अदालतमा गइसकेको विषयमा हामीले बोल्न मिलेन नि त ! साथै तपाईं यसरी पनि बुझ्नुस् । कांग्रेस भनेको एउटा परिवार पनि हो । परिवारमा कसैलाई मुद्दा लाग्यो भने तपाईं परिवारको सदस्यलाई भेट्नै जानुहुन्न ? खाना खानै दिनुहुन्न ? उसले गल्ती गरेको छ भने त अदालतले सजाय लिहाल्छ नि ! घर परिवारको सदस्यलाई गर्नुपर्ने कतव्र्य त गर्नु पर्यो नि त !

कांग्रेसका कोही नेतालाई अदालतले दोषी ठहर गर्‍यो भने सजाय भोग्छन् । खुमबहादुर दाइले भोग्नु भएको होइन ? त्यसलाई त हामीले रोक्न गएका छैनौँ नि त ! दुःख र गाह्रो भएको बेला पार्टीले पनि अवहेलना गर्ने काम गर्नु हुँदैन ।

मतलब कांग्रेसले बालकष्ण खाणलाई पार्टीबाट निलम्बन गर्दैन ?

अहिले निलम्बन गर्दैन । यसबारे अदालतले निरुपण गर्छ । कांग्रेस कसैलाई न निर्दोष हो भन्छ, न दोषी हो भन्छ । यो काम अदालतको हो । अदालतको अन्तिम फैसला जे आउँछ, कांग्रेसलाई त्यो स्वीकार छ ।