विचार/दृष्टिकोण

कहिले, किन र कसरी सुरु भयो दसैँ ?

एउटा शास्त्रीय वचन छ, ‘शरत्काले महापूजा क्रियते या च वार्षिकी ।’ शरदकाल अर्थात् शरद ऋतुमा देवीको पूजा गर्नु भनी हाम्रा पुर्खाले किन भने ? यो प्रश्न यस्तो पुच्छर हो,...

‘२०६४ सालपछि चुनावी खर्चको मामिलामा छाडा हुँदै गयौँ’

बहुदल आउनुभन्दा अघि कम्युनिस्टहरु भूमिगत थिए भने कांग्रेस प्रतिबन्धित थियो । बहुदल आएपछि २०४८ सालमा चुनावी प्रक्रियामा जानुपर्ने भयो । सबै दल चुनावी योजना र रणनीतिमा त्यतिबेला नयाँ थिए । ...

मेरो घर विश्वविद्यालय

हुन त एली गउल्डीङले भनेजस्तै विश्वविद्यालय जाने मेरो घरको म पहिलो सदस्य हुँ । मैले अध्ययनको क्रममा तीन वर्षे स्नातक, चार वर्ष स्नातकोत्तर (दुई ओटा), दुई वर्ष जति एमफिल र...

आसन्न निर्वाचन, काँग्रेसको कार्यभार र चुनौती

प्रतिनिधि तथा प्रदेश सभा सदस्यका लागि निर्वाचन तय गरिएको मंसिर ४ गतेको मिति नजिकिदै छ । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक शासन र बहुदलीय व्यवस्था भएको हाम्रो मुलुकमा आफूले रोजेको, खोजेको दल...

निर्वाचन खर्च विवरण र आयोगको ‘रकमी’ निर्णय

निर्वाचन आयोगले स्थानीय निर्वाचनमा सहभागी भएका १ लाख २३ हजार ६ सय ५० जना उम्मेदवारहरुलाई निर्वाचनको खर्च विवरण बुझाउन नसकेको कारणले जरिवाना गरेको छ । र, त्यसबाट २४ अरब ६३...

येँयाः पर्व अर्थात् इन्द्रजात्रा अझै बनाउन सकिन्छ भव्य

काठमाडौं उपत्यकाको ठूलो जात्रामध्ये एक इन्द्रजात्रा भर्खरै सकिएको छ । यस वर्ष यो जात्रासँग सम्बन्धित धेरै गुठी, समूह र निकायबिचको सहभागिता, समन्वय र व्यवस्थापनले जात्रा आकर्षक बन्यो । साथै, जात्रा...

४० वर्षअघिको डा. मीना आचार्यको त्यो साहस

आज मलाई डा. मीना आचार्यको स्मरण गर्न मन लागेको छ । उहाँले सन् १९७९ तिर सेडा (स्टाफ एण्ड एजेकेशनल डेभलपमेन्ट एसोसिएसन) मा काम सुरु गर्नुभएको रहेछ । त्यही ‘बढी अफ...

नेताको निगाह, मर्जीको वस्तु मात्र हो त समानुपातिक ?

भनिन्छ, निर्वाचन लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थाको आधारस्तम्भ हो । यसैको माध्यमबाट आज संसारैभर शासनसत्ता र सरकारहरु ‘फर्मेशन’ भइरहेको देखिन्छ । तानाशाही र एकतन्त्रीय शासन प्रणालीको उन्नत अर्थ राजनीतिक विकल्प नै लोकतन्त्र...

राष्ट्रपतिबाट संविधानलाई भष्म पार्ने प्रयास

वितेका केही दिनदेखि नागरिकता विधेयकका विषयमा व्यापक बहस छ, जुन अस्वाभाविक ढंगले सत्य भन्दा पनि तल गएर प्रचारात्मक ढंगले पार्टीका एजेण्डा बनाउने प्रयासस्वरुप प्रचार भइरहेको छ । यी बहसहरू कपोलकल्पित...

सवाल नागरिक उन्मुक्तिको

नागरिक उन्मुक्तिको विषय राज्यको नीतिसंग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने विषय हो । संविधानमा नेपाल राज्यको परिभाषामा नेपाल स्वतन्त्र, अविभाज्य, सार्वभौमसत्तासम्पन्न, धर्मनिरपेक्ष, समावेशी, लोकतन्त्रात्मक, समाजवाद उन्मुख, संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक राज्य हो भनिएको...

अबको प्रदेश सरकार : उद्यमी र आत्मनिर्भर सरकार

पछिल्लो समयमा संघीयताका सवालमा विभिन्न प्रवृत्तिहरु पर्दामा देखिने गरेका छन् । एकातिर संघीयतालाई अझै सुदृढ गर्नुपर्छ र यसको मूल मर्मअनुरुप पुनःसंरचना गरिनुपर्छ भन्ने प्रगतिशील धार देखिएको छ भने अर्कोतर्फ खास...

संवैधानिक सर्वोच्चताको ठाडो उल्लङ्घन

जुवा खेल्दा सम्पूर्ण सम्पत्ति गुमाइसकेपछि एउटा जुवाडेले आफ्नै पत्नीलाई पनि दाउमा राख्न पुग्छ रे । अहिले नेपालको राजनीतिमा पनि त्यस्तै अवस्था देखिएको छ । आज मुलुकको प्रमुख शक्ति मानिएको तत्कालीन...

एकल महिलाका आर्तनाद

बुवा बित्दा मेरी आमा ५० वर्षकी हुनु हुन्थ्यो । आमाको निधन ६८ वर्षको उमेरमा भयो । त्यो बीचमा मेरो दाजुहरुको विवाह हुँदा दुलाहा दुलहीलाई भित्र्याउने वेलामा उहाँ पछि हट्नु भयो...

के नेपालको राजनीति वैचारिकतामा आधारित छ ?

मानिसमा भएको चेतना, ज्ञान, बुद्धि र विवेकका कारण विश्वमा दिनानुदिन सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनीतिक एवम् भौतिक–प्राविधिक परिवर्तनहरु भइरहेका छन् । विकासका नयाँ नयाँ आयाम थपिएका छन् । अझ भनौँ विज्ञान र...

अझै मेटिएका छैनन् डा हर्कको समर्थनमा लेखिएका नारा

२०४३ सालको बसन्त ऋतु । घलेगाउँको उत्तरकन्या प्राथमिक बिद्यालय ८ वर्ष पूरा भयो । गाउँलेले छोरीलाई पनि स्कुल पठाउन थाले । यही हिउँददेखि दलित बस्तीका बालवालिका स्वतःस्फूर्त पढ्न आउन थालेका...

हाम्रोमा किन जन्मदैनन् साकास्भिलीहरु ?

पश्चिम एसिया र युरोपको पूर्वी भागस्थित काल सागरमा क्षेत्रमा फैलिएको एउटा देश छ, जर्जिया । यसले मात्र ७० हजार बर्गकिलोमिटर क्षेत्रफल ओगटेको छ । यसको उत्तरमा रुस र कसेसस पर्वत,...

कस्तो समय चेतको घेरामा फसिरहेको छ देशको राजनीति ?

नेपाली राष्ट्रिय राजनीतिमा पछिल्ला दिन एउटा प्रश्नले प्रधानता पायो– संघीय संसद्ले पारित गरेको नागरिकता विधेयक समयसीमाभित्र राष्ट्रपतिले प्रमाणीकरण नगरे के हुन्छ ? योसँगै अर्को प्रश्न पनि राजनीतिक वृत्तमा प्रश्नकै घेरामा...

तीनकुनेमा किन बनेन पार्क ?

काठमाडौंका मेयर बालेन शाहले सार्वजनिक सम्पत्तिमा भएको अतिक्रमण विरूद्ध डोजर लगाउन सुरू गरेपछि देशमा परिवर्तनको लहर फैलिएको छ । मेयर शाहले तीनकुनेको सम्वन्धमा फेसबुक पोष्ट गरेपछि ५० वर्षदेखि हराएको अर्को...

शीतल निवासको असंवैधानिक कदम

जेठ ९, २०७८ आइतबारका दिन राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले नेपाल नागरिकता (पहिलो संशोधन) अध्यादेश जारी गरिन् । तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली नेतृत्वको मन्त्रिपरिषद्को सिफारिसमा सो अध्यादेश स्वीकृत गरेकी थिइन् ।...

विद्यमान अवस्थामा परिवर्तन आवश्यक

नेपाल प्राकृतिक रुपमा सम्पन्न, मनमोहक तथा सबै चिजबस्तुले भरिभराउ छ । विडम्वना नेपालको यो सुन्दरता, मौलिकता तथा प्राकृतिक श्रोतसाधनको संरक्षण, उपयोग र परिचालन गर्न नसक्दा अर्काको देशमा मजदुरी गर्नका लागि...

के नेपालको राज्यव्यवस्था समाजवाद उन्मुख छ ?

नेपाली समाजमा एउटा भनाइ प्रचलित छ, ‘कुतीको बाटो हिँडेर काशी पुगिंदैन ।’ राज्यको वर्तमान चरित्र र संविधानमा उल्लिखित समाजवाद उन्मुख राज्यव्यवस्थाको परिकल्पना हेर्दा कतै हामी कुतीको बाटो काशीको यात्रा त...

किन हुन सकिरहेको छैन ‘संविधान दिवस’ सबैको ?

नयाँ संविधान जारी भएको आज ७ वर्ष पूरा भएको छ । मलाई भने संविधान बन्नु अघिको ७ वर्ष पहिलेको पृष्ठभूमि केलाउन मन लागेको छ । समानता, पहिचानसहितको संघीयता, राज्यको हरेक...

मतदान गर्दा संघीयता नबिर्सिने कि ?

यसपाली चुनावी पर्वहरुको वर्ष । स्थानीय सरकारको निर्वाचन गत वैशाख ३० गते सम्पन्न भईसकेकोछ । आगामी मंसीर ४ गते प्रदेश र संघको निर्वाचन हुँदैछ । यता विभिन्न राजनैतिक पार्टीहरुले पनि...

जितिया पावैन बड भारी

जितिया पावैन (पर्व) थारू, दनुवार, राजवंशी, कोच लगायत मैथिल महिलाहरु समेत ब्रत बसेर मनाउने गरेका छन् । यसलाई महोत्सव भनेर अहिले वस्तुकरण गर्दा समाजले यसलाई कसरी बुझ्ने र मनाइने गरेको...

डाक्टर केसीको सत्याग्रह कि मूढाग्रह ?

डाक्टर गोविन्द केसीको सत्याग्रहलाई आम मान्छेले सत्य कुराको रक्षा वा पालनाका निम्ति गरिने आग्रह भनेर बुझेका छन् । केही मान्छे र सत्तासीनहरूले जहिल्यै केसीको सत्याग्रहलाई मूढाग्रह र विधिको शासनका विरुद्धको...

स्वतन्त्रको पक्षमा लहर कि स्वतन्त्र उठ्ने रहर ?

गत स्थानीय निर्वाचनमा बालेन्द्र शाह र हर्क साम्पाङ जस्ता केही स्वतन्त्र उम्मेदवारहरुले विभिन्न कारणले मेयर पदमा चुनाव जितेका कारण आउँदो मंसिर ४ गते हुन गइरहेको संघीय संसद र प्रदेश सभाको...

हाम्रा लागि कस्तो निर्वाचन प्रणाली उचित होला ?

प्रतिनिधिसभाको गठनका लागि हामीले मिश्रित निर्वाचन प्रणाली अर्थात् दुई किसिमले सदस्य निर्वाचित गर्छौं– समानुपातिक र ‘फर्स्ट पास्ट द पोस्ट’ (बढी मत ल्याउनेले जित्ने) प्रणालीबाट । यो प्रणाली द्वन्द्व व्यवस्थापन गर्ने क्रममा...

राजनीतिक दलहरुमा आन्तरिक शुद्धीकरणको समय आइसकेको होइन र ?

यही भदौ १३ गते दिउँसो बानेश्वरमा एकजना पुराना राजनीतिज्ञ अनयासै भेटिनुभयो । एकछिन सडकमै उभिएर सामान्य सञ्चो बिसञ्चो सोधपुछ पछि हामी अलि लामो समय भलाकुसारी गर्न नजिकैको चिया पसलमा पस्यौँ...

घात, प्रतिघात र अन्तर्घातले खस्कियो कांग्रेसको साख

नेपाली कांग्रेसको इतिहासमा सात साल कोसेढुंगा हो । तर, सात सालको क्रान्ति पूर्णतः सफल भएन, त्यो सम्झौतामा टुंगियो । सात सालको क्रान्ति ‘फ्रेन्च रेभोलुसन’ जस्तो होइन । राजा त्रिभुवन राजदरबार...

नेतृत्वको विकल्प किन नखोज्ने ?

कैयौं वर्षदेखि राजनीतिक दलहरूको गतिविधिकै कारण जनता आजित छन् । जताततै एउटै गुनासो, एउटै नैराश्यता अनि एउटै आरोप सुनिन्छ– देशको यो हालतको जिम्मेवार यहाँका नेता हुन्, कार्यकर्ता हुन् । यिनीहरूले...

कुमारी, अदृश्य शक्ति र बौद्ध दर्शनका लोकहरू

संसारभर ढुंगाका देउता वा अन्य वस्तु पूजा गरिन्छ, तिनमा दैवी वा अदृश्य शक्ति छ भन्ने विश्वासमा । यो धर्मले भन्ने कुरा भयो । भौतिकवादीहरु भन्छन्, देखिने कुरामा मात्र विश्वास गर्न...

गठबन्धनले गिजोलिएको राजनीति

नेपाली काँग्रेसको नेतृत्वमा रहेको वर्तमान ५ दलीय गठबन्धनका नेताहरू आगामी मङ्सिर ४ गते सम्पन्न हुने सङ्घीय तथा प्रदेश सभा निर्वाचनका लागि उम्मेदवार सिट सङ्ख्याको बाँडफाँटमा कार्यदल बनाएर छलफल गरिरहेको एक...

नेपाली राजनीतिका वीपी, साहित्यमा विश्वेश्वर

विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला (१९७१ भदौ २४) यो धर्तीमा आएको पनि १०७ वर्ष पुगिसकेको छ । आफ्नो ६८ वर्षको आयु नेपाल र नेपालीको लागि खर्चेर २०३९ साउन ५ गते यो धराबाट बिदा...

कम्युनिजम् हाम्रो देशलाई सुहाउला ?

नेपाल भाषा पत्रिकाका सम्पादक श्री फत्तेबहादुरज्युले कम्युनिजम् हाम्रो देशलाई सुहाउला ? भनी मसँग सोध्नुभएकामा जवाफको रूपमा पत्रिकामा प्रकाशनको निम्ति यो लेख लेख्दैछु । सबैभन्दा पहिले हामीले कम्युनिजम् भनेको के हो...

मनलाई सुन्दर बनाउने तरिका

सुन्दर देखिने चाहना कसको नहोला ? सुन्दर बन्नु भनेको अरूलाई आकर्षित गर्नु पनि हो । अरूबाट प्रशंसा पाउन पनि हो । त्यसैले हामी मुहार राम्रो देखाउन अनेक मेहनत गर्छौँ; शरीर...

वन प्राविधिक बन्न चाहने विद्यार्थीको भविष्य कहिलेसम्म अन्यौलमा ?

कुनै पनि विषयको प्राविधिक पढाई आधुनिक शैक्षिक रुपान्तरण तथा रोजगारी सुनिश्चिताको आधार भनेर अभिभावक तथा विद्यार्थीहरुले बुझ्ने गरेका छन् । अबको शिक्षा प्रणालीको रुपान्तरण प्राविधिक धारको पढाईले मात्र शिक्षा क्षेत्रमा...

कस्तो हुनुपर्छ अबको नेतृत्व ?

समाजमा एउटा यस्तो पुस्ता जन्मँदैछ जसले राजनीति भन्ने शब्द सुन्नासाथ नाक खुम्च्याउँछ । यसलाई यसरी बुझ्न सकिन्छ कि समाजमा एउटा यस्तो पुस्ता आउँदैछ, जसले यो समाजप्रति आफ्नो केही उत्तरदायित्व छ...

संकटमा चीनको सुषुप्त कुटनीति

कुनै पनि देशको कुटनीतिको प्रयास र कुटनैतिक गतिविधिका सिमा र तरिकाहरु त्यस देशको परराष्ट्र नीतिसंग दाँजेर हेर्नु ठिक हुदैन । नेपालले आफ्नो छिमेकी मुलुक र अन्य मित्र राष्ट्रको कुटनीतिले भ्रमित...

१ नम्बर प्रदेशको नाम आजसम्म किन राखिएन, के छ विकल्प ?

वस्तुतः परिवर्तन, न्याय, समानता र अधिकार प्राप्तीको आन्दोलन हावी भइरहेको वेला सिद्धान्त, विचार, राजनीति र जनताका एजेण्डा प्रधान हुने गर्दछ । सिंगो समाजको वैचारिक–मनोवैज्ञानिक भाष्यको नेतृत्व राजनैतिक एजेण्डाले गर्दछ ।...

यसरी सम्भव छ नेपालमा क्यान्सरको नि:शुल्क उपचार

नेपालमा मात्र होइन विकसित मुलुकहरूमा समेत क्यान्सरको उपचार जटिल र महँगो भइरहेको छ । फरक यति मात्र हो कि प्राय सबै विकसित मुलुकहरूमा सम्पूर्ण खर्च स्वास्थ्य बीमाद्वारा गरिन्छ भने हामी...

रणसंग्राममा रञ्जिता श्रेष्ठले हाँकेको त्यो रथ