विचार/दृष्टिकोण

समृद्धिको बाटो बिराएको सरकार !

प्रजातन्त्रमा राज्यका नीतिहरू प्राय: दुई तरिकाबाट बन्ने गर्छ । पहिलो संविधानसभामार्फत, जसलाई जन प्रतिनिधिले बनाएकाले जनताबाट निर्मित ठानिइन्छ। दोस्रो बाधा अड्चन फुकाउने नाममा सरकार...

एमसीसी सम्झौता र राष्ट्रिय आत्मसमर्पणवाद

(१) विषय प्रवेश हालै नेकपाको स्थायी समितिले सचिवालयद्वारा गठित कार्यदलको प्रतिवेदनअनुसार अमेरिकी एमसीसी कम्पनीसँग नेपाल सरकारले गरेको मिलेनियम च्यालेन्ज कम्प्याक्ट सम्झौतालाई नेपालको राष्ट्रिय हित अनुकूल संशोधन गरेर मात्र संसदबाट अनुमोदन...

समाजवादबारे बहस : हाई स्कुल पास नगरी पीएचडीका कुरा

केही दिनदेखि समाजवादबारे नेपालका वामवृत्तमा फेरि बहस हुन थालेको छ । यो ‘कोरस’मा कहिलेकाहीँ नेपाली काँग्रेसका मित्रहरू पनि मिसिएको देखिन्छ । समाजवाद समाज विकासको एउटा उदात्त दर्शन तथा राजनीतिक र...

कसरी सम्भव छ संयुक्त आन्दोलन ?

आदिवासी, मधेसी, दलित तथा मुस्लिम आन्दोलनका अभियन्ता, बौद्धिक र शुभचिन्तकहरूले भाषण, लेख रचना, छलफल वा कुराकानीमा सधैँ संयुक्त आन्दोलनको आवश्यकता औँल्याउने गरेका...

न्यायपालिका शुद्धीकरण अभियान : गन्तव्यको खोजी

करिब ५० जना वरिष्ठ अधिवक्ता र अधिवक्ताहरूको हालै सम्पन्न तीन दिने बृहत् छलफल तथा अन्तक्र्रियापछि न्यायालयमा पछिल्लो समय देखिएको विचलनप्रति गम्भीर चासो, चिन्ता र सरोकार व्यक्त गर्दै न्यायालय शुद्धीकरण तथा...

विपश्यना विज्ञानबारे सम्यक तरफदारी

मे २०१९ मा हामीले खोज आलेख रचना ग¥यौं, जसको शीर्षक थियो, ‘विपश्यना विज्ञान ः मार्क्सवादको चौथो संघटक अंग ।’ अगस्ट २०२० मा प्रकाशित पुस्तकमा, नीजि विचारका...

महिला हिंसा न्यूनीकरणको उपाय

विश्व नै कोभिड–१९ बाट अक्रान्त हुँदा विश्वव्यापी रूपमा नै बालबालिका तथा महिला हिंसाको घटना छताछुल्ल भएका छन् । नेपालमा पनि पछिल्ला केही दिनमा बलात्कार र हत्याका बीभत्स घटना सार्वजनिक भइरहेका...

प्रहरी हिरासत अनुसन्धान कक्ष कि यातना गृह ?

विषय प्रवेश गत भदौ ११ गते जिल्ला प्रहरी कार्यालय रौतहटको हिरासतमा १७ वर्षीय थुनुवा विजयरामको रहस्यमय मृत्यु भयो । मृत्यु हुनु अगाडि विजयले वीरगञ्जस्थित नेसनल मेडिकल कलेजको शय्याबाट विजयले सादा...

सार्वजनिक आर्थिक सेवामा युगान्तकारी सुधार

महालेखा नियन्त्रक कार्यालयको प्रमुख काम नेपाल सरकारको सम्पूर्ण खर्च र आम्दानीको हरहिसाब राख्नु हो । आर्थिक कारोबारहरूलाई व्यवस्थित गर्नका लागि आर्थिक व्यवस्था प्राणाली विकास गर्ने, लेखा प्रशासनको व्यवस्था गर्ने र...

कहाँ चुक्यो नेपालको संविधान ?

“यो तत्कालीन १३ वटा राज्यका गोरा नेताहरू मिलेर, गोराले, गोराहरूको लागि लेखिएको संविधान (By The White, For The White And Of The White) हो...

संवैधानिक ठगहरूले राजनीति चोर्दैछन्

राज्यका जनताको हित नीति राजनीति हो । यही मान्यताको आधारमा अन्य काममा नलागी राजनीतिमा समर्पित भइयो । जीविकाको निम्ति सामान्य व्यवसायमा लागियो । तर अहिले संविधानलाई प्रयोग गरेर राजनीतिलाई ठग...

‘संविधान कार्यान्वयनमा उपेक्षा वा उल्लङ्घन भए अस्थिरता र अराजकता बढ्छ’

आज असोज ३ संविधान दिवसको दिन । आजभन्दा ५ वर्ष अगाडि २०७२ असोज ३ गते नेपालको संविधान जारी भएको थियो । संविधान जारी भएको ५ वर्ष पूरा भएर आजदेखि छैठौँ...

राजनीतिक संविधानवाद : अभ्यास र चुनौतीहरु

हाम्रा बुढापाकाले भन्ने गर्थे ‘नखाऊँ भने दिनभरीको शिकार, खाऊँ भने कान्छाबाबुको अनुहार’, भनेझैँ वर्तमान संविधान नेपाली जनताका लागि यही सावित भएको छ । नेपाली जनताले २००७ सालदेखि थाँती रहेको संविधान...

सर्वोच्च नेता गणेशमानजी र विधिको उपहास

राजनीतिज्ञहरू अर्को चुनावको मात्र चिन्ता गर्छन् । यहाँ अर्को पुस्ताको चिन्ता गर्ने राजनेता चाहिएको छ– लौहपुरुष गणेश मान सिंह । यतिबेला नेपाली राजनीतिका धरोहर सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंहको स्मृति दिवस सप्ताह...

स्वाधीन पत्रिकाका पराधीन पत्रकार

(स्वर्गीय पटनायक भारतका राजनीतिज्ञ, सामाजिक अगुवा, लेखक र अभियन्ता हुन् । यो लेख पहिलोपल्ट अक्टुबर १९८८ मा प्रकाशित भएको थियो ।) मनुष्यको स्वतन्त्रता निकै कठिन काम हो । व्यवस्थित...

हिरासतमा मारिएका उनीहरु...

घटना १ कैलालीको धनगढी उपमहानगर पालिका–१ का १९ वर्षीय रोशन विक गत भदौ २२ गते चोरीको मुद्दामा पक्राउ परे । उनी हिरासतमै रहँदा भदौ २६ गते झुन्डिएको अवस्थामा मृत...

छद्म जनमत तयार गर्ने मिडियाको बढ्दो ताकत

पछिल्ला केही समयदेखि मुलधारका मिडियामा जे भइरहेको छ, त्यो गैर–जिम्मेवार पत्रकारिता, ‘गोदी मिडिया’ वा खोजी समाचारका नाममा गरिएको सनसनीपूर्ण तमासा मात्रै होइन । खासमा यो छद्म जनमत तय गर्ने मिडियाको...

अवसरको उपयोगमा अक्षम सरकार

सरकार जनताको अभिभावक हो । जनता समक्ष गरिएका प्रतिबद्धता एवं वाचा पूरा गर्न नसक्ने सरकारलाई जनताको सरकार भन्न सकिँदैन । प्रत्येक सरकारको ध्यान लोककल्याणकारी राज्य स्थापना गर्नु हो । वर्तमान...

सूचनाको हक र सामाजिक सम्बन्धको पुनर्व्याख्या आवश्यक

सूचनाको हकको वैधानिक रूपमा प्रयोग भएको एक युग भएको छ । जुन तरिकाले सूचनाको हकको प्रयोगको अभ्यास भइरहेको छ, त्यसको प्रयोग प्रक्रिया त संसारभर त्यही हो तर जुन उद्देश्य पूरा...

निहित स्वार्थ केन्द्रित राजनीतिको अनिवार्य अवसान

सत्तासीन पार्टीका ठालु नेताले खुट्टा नटेकेकोमा पार्टीभित्र असन्तुष्टि व्यापक बनेको छ । सबैले देखाउने गरेको नेतृत्वको एकअर्कालाई नङ्ग्याउने र सबै नाङ्गिने नौटङ्की ७९ दिनपछि टुङ्गिएको छ । बालुवाटार, खुमलटार, भैँसेपाटी...

सजातीय नेतृत्व, नीति र भाष्य कहिलेसम्म ?

मानवशास्त्र, समाजशास्त्र र मनोविज्ञानको अध्ययन फर्मुलाले पनि उत्तर नभेटिने मान्छेको सोचाइ, नियत र व्यावहार समाजमा बग्रेल्ती रुपमा हजारौं वर्षदेखि किलाझैँ गाडेर बसेका छन् । अहिलेसम्म प्रतिपादित ‘वाद’हरु मानव मुक्ति र...

कोरोना प्रकोपको अर्थ–राजनीतिक विकल्प : जनकल्याणकारी समाजवाद !

कोरोना भाइरसको विश्वव्यापी प्रकोपले मानव जीवन संकटग्रस्त बनेको छ । डिसेम्बर २०१९ तिर चीनको वुहान शहरमा सर्वप्रथम देखापरेको, मानिसबाट मानिसमा सर्ने यो रोग वुहानस्थित एक कार्यक्रममा सहभागी अमेरिकी सेना मार्फत्...

भुइँमान्छेको पर्व : जितिया

सांस्कृतिक सम्पदाहरूको अजस्र स्रोत भएको मिथिलामा अनेक चाडपर्वहरू मानिस र प्रकृतिबीचको सम्बन्ध–सेतु बनेर जीवन्त छन् । यहाँका प्रायजसो आध्यात्मिक क्रियाकलापहरू शास्त्रसँगै जोडिएका भए पनि लोकहितका सन्दर्भहरूलाई समय सापेक्ष ढङ्गले प्रासङ्गिक...

प्रधानमन्त्री, मन्त्री, सांसद लगायतलाई निःशुल्क पीसीआर, जनतालाई चाहिँ किन महँगो शुल्क ?

कहिलेकाहीँ लाग्छ, एउटा सचेत नागिरक हुनु दुर्भाग्य हो, केही कुरा जान्नु र बुझ्नु पनि कतै अपराध त होइन ? नागरिक हुनुको हैसियतले नयाँ, फरक विचार केही हुँदैन र छैन पनि...

बहुआयामिक व्यक्तित्वका यशश्वी पात्र बीपी

नेपालको राजनीतिका सार्वकालिक शिखर पुरुष बीपी कोइरालाको १०७औँ जन्मजयन्ति भदौ २४ गते मनाइँदैछ । नेपाली काँग्रेसका संस्थापक नेता, लोकतान्त्रिक समाजवादका नियन्ता, राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापका उत्तोलक, नेपाली साहित्यका मूर्धन्य हस्ती...

प्रगतिवादी दृष्टिकोण र दृष्टिदोष

हाम्रो देशका प्रगतिवादी लेखक र विचारकहरुको इतिहासलाई बुझ्ने र हेर्ने दृष्टिमा मार्क्सवादले इङ्गित गरेको वैज्ञानिक दृष्टिकोण विकसित भइनसकेको महसुस उनीहरुका सार्वजनिक भएका विचारबाट प्रष्ट हुन्छ । खासगरी पृथ्वीनारायण...

शिक्षामा उदारीकरण र मौलिक अधिकारमाथिको धावा

नेपालले अङ्गीकार गरेको उदारीकरणको नीति आफैँमा गलत नभए पनि यसले आम नागरिकका मौलिक अधिकारमा धावा बोलिरहेको छ । हाम्रो जस्तो राज्यले जनताका मौलिक अधिकारहरूको बेवास्ता गरेर अघि बढ्नु...

कोरोनाविरुद्धको महालडाइँ : जित्ने कसरी ?

खाँचाे प्रणालीगत साेचको कोरोनासँग जुध्दै गर्दा हामीहरुले व्यवस्थित रुपमा त्यसको कसरी सामना गर्ने वा सम्बोधन गर्ने भन्ने सोचिरहेका छैनौँ । प्रणालीगत रुपमा नसोच्दा हाम्रा निर्णयहरुले...

वामदेव गौतमको सिंहदरवारतर्फको यात्रामा संवैधानिक अवरोध छ कि नैतिक बन्धन ?

सत्तारुढ नेकपाको आन्तरिक राजनीति फेरि नयाँ मोडमा पुगेको छ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीका विश्वासपात्र अर्थमन्त्री युवराज खतिवडाको बहिर्गमन निश्चित भएको छ भने पार्टी उपाध्यक्ष वामदेव गौतम संघीय संसदमा प्रवेश...

जग्गा प्रशासनको इतिहास र स्थानीय तहमा हस्तान्तरण

नेपालमा वैदिककालदेखि नै भूमिलाई राज्यको अधिनमा राखी भूमिको उपभोग गर्नेले निश्चित कर राज्यलाई बुझाउनुपर्ने प्रचलन रहेको तथा ऋगवेद र अथर्वेदमा उल्लेख भएबाट पुष्टि हुन आउँदछ । महिषपाल तथा किराँतकालमा जग्गा...

काँग्रेसको महाधिवेशन : महिलाको सहभागिता धेरै, नेतृत्व थोरै

हरेक राजनीतिक परिवर्तनको नेतृत्व गर्दै देशको निर्णायक शक्तिको रूपमा स्थापित सबैभन्दा पुरानो पार्टी नेपाली काँग्रेस आज १४औँ महाधिवेशनको सँघारमा उभिएको छ । कोरोनाको कहरभित्रको जटिल परिवेश एवं प्रतिपक्षमा रहेको बेला...

हे पशुपतिनाथ ! देश चलाइदेऊ ! एक चिम्टी विवेक देऊ !

“अघि भर्खरै चोकबाट पुलिसले कोरोना समातेर लग्यो । मलाई छिटो छिटो टमाटर, स्कुस र दुईवटा अन्डा दिनु त !” भदौ ७ गते झम्के साँझमा कार्यालयबाट फर्कंदै थिएँ । किराना पसलमा...

महामारीमा विश्व अर्थतन्त्र र नेपालको सामाजिक संरचना

कोरोना भाइरस चीनको उहान सहरबाट सुरु हुँदै विश्वको सवै मुलुकहरुमा भयाभव अवस्थामा सङ्क्रमित भइरहेको छ । कोरोना भाइरसले विश्वजगतमा रहेका हरेक व्यक्तिहरुलाई एकै पटक ग्रस्त, भयभीत र आतङ्कित बनाएको छ...

नेतृत्व विकासको भ्यासेक्टोमी

नेपाली काँग्रेसले आफ्नो प्रचलित विधान संशोधन गरी लामो छलफलपछि गत महासमितिको बैठकबाट पास पनि ग-यो । संशोधित विधानले महाधिवेशनको आकार, महासमिति सदस्यको सङ्ख्या र केन्द्रीय कार्यसमितिका पदाधिकारी तथा सदस्यहरू तथा...

किन कमजोर बन्दैछ विद्यार्थी आन्दोलन ?

वर्तमान समयमा विद्यार्थी आन्दोलनको औचित्य समाप्त भयो, यी सम्बद्ध सङ्गठनलाई खारेज गरे हुन्छ भन्ने भनाइ आजकल सुनिन्छ । जसलाई हिजो यही आन्दोलनले स्थापित गर्यो ती व्यक्तिहरूले समेत यस्तै आशय व्यक्त...

नेपालको समाजवादी यात्रा : काशी जाने कुतीको बाटो

२००६ साल वैशाखमा नेकपाको स्थापना भएयता दर्जनौँ भँगलाहरुमा विभक्त हुँदै, सापेक्षित एकीकरण, पुनः विघटन एवं पुनर्गठन हुँदै आएका छन् । पछिल्लो समयका मुख्य दुई धार नेकपा माओवादी केन्द्र र नेकपा...

‘राष्ट्रघाती’हरू देशभक्तिको प्रमाणपत्र बाँडिरहेछन्

कोरोना कहर र लकडाउनबीचको एकदिन सुदूरपश्चिमबाट एकजना कमरेडले फोनमा भन्नुभयो, “यहाँ मेरी मातृभूमि नेपाल आमा छैनन् भने म कसरी नेपाल जिन्दावादको नारा लगाउन सक्छु कमरेड ! राष्ट्रघातीहरूको भीडमा म कसरी...

अस्वस्थ स्वास्थ्य मन्त्रालयउपर निरर्थक टिप्पणी

समयले सबै भुइँफुट्टा, चोट्टा र चटकेहरुको परीक्षा लिन्छ । अलि दिन कुर्नुमात्र पर्छ, इतिहासका भित्तामा नतिजा अङ्कित भइहाल्छ । अहिले इतिहासको भित्तो हेर्दा मलाई निकट अतीतको याद आउँछ । र,...

विज्ञ भेलाको कटु यथार्थता

जब तपाईं ज्ञान, सीप र प्रविधि हस्तान्तरणको कुरा गर्नुहुन्छ, तब त्यहाँ कुनै व्यवसायिक उद्देश्य मूल नियत नरहेका अनुसन्धानहरु जस्तै प्राज्ञिक प्रकृतिका थेसिस, रिसर्च वा ओबिनारले लक्षित वर्गको लागि लाभ पुर्‍याउने...

एउटा सार्वजनिक बुद्धिजीवी, जसले सही ज्ञानका लागि आजीवन खोजी गरिरहे

अंग्रेजी बोल्नेहरूको संसारमा, एसियाली बौद्धिकहरुको विचारप्रति खासै ध्यान दिइएको पाइँदैन। आफ्नो पुस्तक ‘ओरिएंटलिज्म’ (पहिलो संस्करण सन् १९७८ र पछिल्लो संस्करण २००३) मा एडवर्ड सइदले पश्चिमी ‘ओरिएंटलिस्ट’ बुद्धिजीवीहरूले लेखेका पौराणिक कथाको...

एमसीसी पारित हुने खतरा कति ?