विचार/दृष्टिकोण

देश बनिरहेको छ, अझै राम्रो बन्दैछ !

‘म गृहमन्त्री भएपछि एउटा समस्या आइपर्यो, मकहाँ बस्ने ? मेरो अफिस छैन, कुनै गृहमन्त्रालय छैन । त्यसपछि त्रिपुरेश्वरमा एउटा ठूलो गेस्ट हाउस मैले गृहमन्त्रीको हैसियतमा लिएँ । गृहसचिव पनि छैन,...

राजनीतिक स्थिरताका लागि संविधान संशोधन

नेपालमा द्वन्द्व व्यवस्थापन गर्नका लागि भारतको दिल्लीमा १२ बुँदे सहमति भयो । तत्कालीन सात राजनीतिक दल र सशस्त्र युद्धरत नेकपा माओवादीबीच सहमति भयो । त्यसपछि २०६२–२०६३ मा १९ दिने दोस्रो...

दसैँ, कम्युनिस्ट र वर्चस्वको राजनीति

दसैँ कुनै जाति विशेष र धर्म विशेषको मात्र पेवा र विशेष पर्व होइन । दसैँका अनेक आयाम र पक्ष छन् । दसैँ धार्मिक र सांस्कृतिक कर्ममा मात्र सीमित छैन ।...

रचनात्मक अवतरणमा प्रचण्ड र माओवादी केन्द्रको अग्निपरीक्षा

मुलुक कतिपय आर्थिक र सामाजिक समस्याहरूबाट गुज्रिरहेको परिस्थितिलाई भड्काएर ‘शोकको बेला भित्तो फोर्ने नीति’ बोकेकाहरू पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नेतृत्वको सरकार ढाल्ने मात्र होइन राजनीतिक प्रणालीलाई नै सिध्याउने दाउमा लागिरहेका छन्...

पार्टीमा रसियन तरिकाको बम ब्लास्ट गरिराख्नुपर्छ

समाजवाद मार्क्सको होइन, मार्क्सले कहीँ पनि पेस गरेका छैनन् । मार्क्सवाद लेनिनले गरेको व्याख्या हो । नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनमा यसबारे बेला–बेला प्रश्न उठाइन्छन् — चाहे एमाले, चाहे हामी माओवादी हौँ...

प्रत्येक क्रान्तिले शक्तिशाली प्रतिक्रान्तिलाई जन्म दिँदै अगाडि बढ्छ भन्ने नबिर्सौं

विषय अलि ठूलो पर्‍यो । मैले टिप्पणी, चर्चा, बहस गर्न सजिलो छैन । झलकजीले टिप्पणी गर्दै गर्दा — कतिपय सन्दर्भमा उहाँले बडो गम्भीर कुरा भन्न बल गरेको जस्तो पनि, कतिपय...

भुटानी र भैँसीमा कैफियत

नक्कली भुटानी शरणार्थी काण्डको अपार सफलतापछि यतिखेर भैँसी प्रकरण चर्चामा छ । भुटानी र भैँसी प्रकरणमा समानता, असमानता दुवै प्रकरण दर किनार लागेपछि यथार्थ थाहा हुने हो । भुटानी र...

प्रचण्डले राम कार्कीलाई अराजकतावादी किन भने ?

‘यो पुस्तकमा उहाँले एन्टोनियो ग्राम्स्कीको भनाइ कोट गर्नुभाछ, जो समग्र किताबकै जिस्ट जस्तो पनि लाग्यो — पुरानो मर्दै जानु तर नयाँ जन्मन नसक्नु संकटको मूल कारण हो,’ राम कार्कीको पुस्तक ‘विकल्प’को...

अमेरिका र चीन भ्रमणमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डले के गरे ?

यतिबेला प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को अमेरिका र चीनको भ्रमण चर्चा भइरहेछ । २०८० भदौ ३० देखि असोज ४ गतेसम्म संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभामा सहभागी हुन संयुक्त राज्य अमेरिकाको न्युयोर्क गएका प्रधानमन्त्री...

कम्युनिस्ट पार्टीमा सङ्गठनसम्बन्धी बहस

नेपालका सबै कम्युनिस्ट पार्टीमा सङ्गठनसम्बन्धी बहस चलिरहेको छ । कम्युनिस्ट पार्टी सङ्गठनको जीवनमा ‘समग्र पार्टी, समग्र पार्टी सङ्गठन’ आजको आवश्यकता हो । जवस–मोर्चाविहीन पार्टी सङ्गठनको यसको मूल अवधारणा हो ।...

धम्म/धर्म निर्देशित विदेश नीतिको खाँचो

तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री बनेर नौ महिना शासन सम्हाल्न भ्याउनुभएका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड'ले हालसालै भारत, संयुक्त राष्ट्र सङ्घको महासभामा सहभागी हुने मेसोमा संयुक्त राज्य अमेरिका र चीनको भ्रमण गर्नुभएको छ...

वाद, बौद्धिक विचार र रूढिग्रस्त राजनीतिक चिन्तन

विचार मानव चेतनाबाट व्यक्त हुने अभिव्यक्ति हो । परिष्कृत हुँदै गएपछि यो अवधारणामा रूपान्तरण हुन्छ । अवधारणा चिन्तन प्रक्रियाको र विभिन्न विषयहरूको मानसिक प्रतिनिधित्वको पहिलो चरण हो । जुन चरणमा...

कता जाँदै छ नेपाली समाज ?

विश्व मानचित्रमा सिन्धुको बिन्दुका रूपमा अवस्थित नेपाल प्राचीन मानवीय सभ्यता स्थल हो । प्रागैतिहासिक अवशेषको प्राप्तिले गर्दा यो भूभागको प्राचीनता स्पष्ट भएको छ । पृथ्वीको आन्तरिक हलचलले गर्दा टेथिस सागरको...

नेपाली युवा नेताले बिराएको बाटो

नेपाली युवा पुस्तालाई राजनीतिमा अगाडि आउन र जनमानसले पत्याउन निकै कठिन अवस्था छ । राजनीतिमा प्रवेश गर्नु पहिले नेपालको भौगोलिक अवस्था, हावापानी र आर्थिक तथा सांस्कृतिक अवस्थाबारे बुझ्न आवश्यक हुन्छ...

सुस्त भूकम्पले भविष्यमा आउने ठुलो भूकम्पको पूर्वानुमान गर्छ ?

सामान्यतः पृथ्वीमा कुनै ठुलो भूकम्प गएपछि केही मिनेटसम्म यसको कम्पन रहिरहन्छ र यसले शक्तिशाली भूकम्पीय तरङ्ग प्रसारण गरिरहन्छ, जसलाई ‘आफ्टर सक’ अथवा मुख्य भूकम्पपछिका साना भूकम्प भन्ने गरिन्छ । ...

‘हनी ट्र्याप’ भनेको के हो, यस्तो अपराधको न्यूनीकरण कसरी गर्न सकिन्छ ?

अंग्रेजी शब्द ‘हनी’ले मह र ‘ट्र्याप’ले जालमा पार्ने अर्थ दिन्छ । महजस्तै मीठो वा राम्रो चिजको माध्यमले कुनै व्यक्तिलाई ट्र्यापमा पारिन्छ भने यही व्यवहारलाई सामान्य बुझाइमा ‘हनी ट्र्याप’ भनिन्छ ।...

समृद्ध कर्णालीको सपना बोकेर...

नेपाल सङ्घीय गणतन्त्र घोषणा भएपछि सात प्रदेशमा विभाजन भयो । सो विभाजन अनुसार क्षेत्रफलको हिसाबले सबैभन्दा ठूलो प्रदेशका रूपमा कर्णाली रहेको छ । प्राकृतिक रूपमा सुन्दर र प्रचुर सम्भावनाले भरिपूर्ण...

गुणस्तरीय शिक्षामा मौन शिक्षा ऐन

आज विद्यालय तहमा अध्ययन गरिरहेका विद्यार्थी भोलिको राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रूपान्तरणका अग्रदूत, परिवर्तनका संवाहक साथै राष्ट्रको अमूल्य सम्पत्ति हुन् । आजको विद्यार्थीमा साहस, सिर्जनशीलता, उत्सुकता एवं उच्च आत्मविश्वास...

अधिकारको लडाइँ, आरक्षण र सामाजिक विभेद

नेपालको संविधान २०७२ ले हरेक निकायमा महिला सहभागिता ३३ प्रतिशत हुनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । तर अहिलेको परिवेशमा यो अपर्याप्त छ । किनभने महिला भन्ने वित्तिकै दोस्रो दर्जाका रूपमा हेर्ने...

कांग्रेस र एमाले वर्ग–शत्रु बन्दा जन्मेको माओवादी सत्ता

नेपालको राजनीतिक इतिहासमा एउटै कालखण्डमा अस्तित्वमा आएका पार्टी हुन् कांग्रेस र एमाले । २००७ सालमा आन्दोलनमार्फत राणा शासनको अन्त्य गर्न, पञ्चायतविरुद्ध अथक् आन्दोलन र २०३६ सालको जनमत सङ्ग्रह गराउन यी...

अन्य समुदायको तुलनामा खुसी र सुखी छन् थारू ज्येष्ठ नागरिक

परिचय : नेपालमा बसोबास गर्ने विभिन्न जनजातिमध्ये थारूहरू एक प्रमुख आदिवासी जनजाति हुन् । थारू शब्दको ब्युत्पत्ति र अर्थका सम्बन्धमा विभिन्न तर्क दिएको पाइन्छ । कसैले संस्कृतको ‘स्थास्नु’ शब्दबाट, कसैले...

सोह्रश्राद्ध कसरी गर्ने, कति प्रकारका छन् श्राद्ध ?

शास्त्र एवं सतानन हिन्दु संस्कार र प्रचलन अनुसार दिवङ्गत पितृले पाऊन् भन्ने उद्देश्यले श्रद्धापूर्वक गरिने कर्मलाई श्राद्ध भनिन्छ, भनेको पाइन्छ । अर्थात् श्राद्ध भनेको पितृ यज्ञ हो । श्राद्धका...

बालेन हठ र आममान्छेको बृहत्तर हितमा उभिएका शालीन विद्रोही ईः

कसैको कार्यमा चित्त नबुझ्दा गरिने विरोध, प्रतिकार र प्रतिरोधको शैली फरक फरक हुन्छन् । चित्त नबुझेको कुरामा असहमति जनाउनु आमप्राणीको प्रवृत्ति हो । असहमतिलाई विभिन्न शैली र सङ्केतबाट प्रकट गर्ने...

नेपालले अपनाउन सक्ने स्वतन्त्र र सन्तुलित कूटनीति के हुन् ?

परराष्ट्र नीति र कूटनीतिलाई कुनै पनि मुलुकको राष्ट्रिय स्वार्थ अथवा हितलाई संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्ने प्रमुख उपकरणका रूपमा लिने गरिन्छ । राज्यले बाह्य विश्वसँग अथवा अन्तर्राष्ट्रिय जगत्मा कुन मान्यता र...

गाउँका सिंहदरबारमा कसरी मौलायो भ्रष्टाचार ?

सुशासन बोकेर नथाक्ने गाउँका सिंहदरबारहरूमा भ्रष्टाचारको ब्यारोमिटर उत्कर्षमा छ । स्थानीय सरकार जनताको घरदैलोको सरकार हो । स्थानीय सरकारलाई गाउँको सिंहदरबार पनि भन्ने गरिन्छ । गाउँका सिंहदरबारहरूमा बसोबास गर्ने नागरिकमा...

बिनापरिश्रमको विद्यावारिधिले शिर ठाडो गर्न दिन्छ र ?

शिक्षा दिवसको अवसर पारेर नेपाल सरकारले स्नातकदेखि स्नातकोत्तरसम्म प्रत्येक सङ्कायमा प्रथम हुने र विद्यावारिधि उपाधि हासिल गर्नेलाई नेपाल विद्याभूषण पदक प्रदान गर्दै आएको छ । सरकारले शिक्षा दिवस कुन तिथि...

राज्यको नीति निर्माण तहमा उत्पीडित समुदायको सहभागिता कति भयो ?

नेपाल बहुभाषिक, बहुजाति, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक र असमान भूगोल भएको देश हो । यो देश आकार र क्षेत्रफलमा अन्य कतिपय मुलुकभन्दा सानो भए पनि यहाँको प्राकृतिक सौन्दर्यता, जाति, धर्म, भाषा, संस्कृति,...

दुर्लभ उदाहरणको उचित मूल्याङ्कन होस् (सम्बोधनको पूर्णपाठ)

“विश्वासको पुनर्निर्माण र वैश्विक ऐक्यबद्धताको पुनःजागरण समग्र शान्ति, समृद्धि, प्रगति र दिगोपनतर्फ २०३० कार्यादेश र दिगो विकासको द्रुत कार्य” श्रीमान् अध्यक्षज्यू, महामहिमज्यूहरु, विशिष्ट प्रतिनिधिज्यूहरु सर्वप्रथम म...

राष्ट्र र राष्ट्रियताको प्रारम्भिक बयान

राष्ट्र, राष्ट्रियता, राष्ट्रवाद, स्वाधीनता, सार्वभौम सत्ता, क्षेत्रीय अखण्डता आदि शब्दावलीको आफूलाई लागेअनुसारको व्याख्या गर्नु नै राष्ट्रिय चरित्र र विशेषता मानिन्छ अथवा कुनै न कुनै रूप आकारको देशभक्त । अझ यसमा...

दलीय राजनीतिको चक्रव्यूहमा नेपालको शिक्षा

नेपाल सरकारले केही दिनअगाडि मात्र वर्षौँ लामो प्रयासपछि विद्यालय तहको शिक्षा ऐन निर्माणका लागि विधेयक तयार पारेर सदनमा दर्ता गराएको छ । अब प्रतिनिधि सभा र राष्ट्रिय सभामा दफावार छलफलपछि...

अधुरो संविधानको मधुरो कार्यान्वयन : जातीय विभेद भएकोमा राज्यले माफी माग्नुपर्ने

संविधान भनेको देशको मूल कानुन अर्थात् राज्यको मूल चेतना हो । राज्यका समग्र जनता वा विभिन्न समुदायले गर्दै आइरहेका आन्दोलन, विद्रोहको उपज हो संविधान । यद्यपि सबै नागरिक वा आन्दोलनकारीका...

संघीयताका नाममा लोकतन्त्रको बन्ध्याकरण

संविधान सभाबाट नेपालको संविधान २०७२ जारी भएपछि देशमा सङ्क्रमणकालको अन्त्यसँगै राजनीतिक स्थिरता एवं तीव्र विकासको अपेक्षा गरिएको थियो । तर विडम्बना आज देश क्रमशः सङ्कटग्रस्त बन्दै गएको छ । देशको...

‘संघीयता फेल गराउने सम्पूर्ण व्यवस्था यही संविधानमा छ’

जुन वर्तमान संविधान छ, यो संविधान ल्याउने दलहरू नै यसलाई दिनरात खुइल्याउने काम गरिरहेका छन् । संविधान बनिरहँदा नै सबैको आशा–अपेक्षा र आवाजको सम्बोधन हुनुपथ्र्यो । संविधान बन्ने प्रक्रिया लोकतान्त्रिक...

‘संविधानले शासन पद्धतिका सिद्धान्त तय गर्छ तर बुद्धि, विवेक र क्षमता बाँड्न सक्दैन’

हामी स्वतन्त्र देशका स्वाधीन नागरिक हौँ । संविधान निर्माणसँगै हाम्रो भावी राजनीतिक, सामाजिक एवं आर्थिक संरचनाको रूपरेखा हामी आफैँले कोरेका छौँ । हामीले निर्माण गरेको संविधान नै हाम्रो भावी...

गरिब किसानले किन पाउँदैनन् बैंकबाट ऋण ?

नेपालका बैंकहरूको सङ्ख्या घटेको छ । तर आकार, फैलावट र पुँजी प्रवाह गर्न सक्ने सामर्थ्य भने बढेको छ । खास गरी नेपाल राष्ट्र बैंकले २०६७ सालपछि बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूलाई...

बालेन, सामाजिक सञ्जाल र बहकिएको जनमत

दुई साताअघि (भदौ २३) को साँझ काठमाडौँ महानगरपालिकाको गाडीलाई ट्राफिक प्रहरीले सोधपुछ गर्‍यो । गाडीमा बालेन पत्नी सवार थिइन् । बिदाको दिन विशेष काम परे इजाजत लिएर मात्र गाडी गुडाउन...

संविधान कार्यान्वयनका चुनौतीहरु

काठमाडौँ । झण्डै सात दशकको अथक सङ्घर्ष त्याग र बलिदानको परिणाम संविधानसभाबाट संविधान प्राप्त भएको आज आठ वर्ष भएको छ । संविधानसभाबाट प्राप्त संविधान केवल संविधानको दर्जामा र सङ्ख्यामा गणना...

तिज र ऋषिपञ्चमीसँग जोडिएको धार्मिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक पक्ष

भाद्र शुक्ल तृतीयाका दिन नेपाल र भारतका हिन्दू महिलाहरू शिव–पार्वतीको आराधना गरी धुमधामसँग तिज मनाउँछन् । यसपालि तिज असोज १ गते सोमबार परेको छ । तिजको अघिल्लो दिन दर खाने...

तिज पर्व रूपान्तरण वैज्ञानिक कि अवैज्ञानिक ?

वर्ष दिनको तिजमा माइती लिन आएनन् ! साउने झरी झैँ रुन्छ मेरो मन !! पहिले पहिले ग्रामीण जनजीवनतिर तिजका समयमा हिन्दू महिलाहरूले यो गीत गुनगुनाउने गर्थे । अहिले समय...

हामीमा ‘साइन्टिफिक टेम्परमेन्ट’ कति छ ?

आज ११औँ राष्ट्रिय विज्ञान दिवस मनाइरहँदा मैले ‘नेपालका वैज्ञानिकहरू’ भनेर इन्टरनेटमा खोजेँ । इन्टरनेटले नाम देखायो — बिनिल अर्याल, विशालनाथ उप्रेती, दयानन्द बज्राचार्य, गेहेन्द्र शमशेर, लुजेन्द्र ओझा, मनोजकुमार यादव, मुनि...

सामाजिक सञ्जालका अन्धभक्तबाट बिथोलिँदो सद‍्भाव