विचार/दृष्टिकोण

माओवादी केन्द्र र अन्य दलका महाधिवेशनबीचको भिन्नता

मंसिर र पुसको महिनामा एमाले, काँग्रेस, राप्रपा र माओवादी केन्द्र गरी मुलुकका चार ठूला राजनीतिक दलका महाधिवेशन भए । नेपाली जनताले ती सबै दलका महाधिवेशनलाई नजिकबाट नियाल्ने अवसर पाए ।...

ओमिक्रोन: छिटो, छिटो र छिटो !

डेल्टा भेरियन्टको तुलनामा ओमिक्रोन हरेक कुरामा छिटो छिटो देखिएको छ।अर्थात् हाल सङ्क्रमण पुष्टि भएकाहरूको अनुभव सुन्ने हो भने अधिकांशमा छिटो फैलिएको, छिटो लक्षण देखिएको र छिटो सुधार देखिन्छ।ओमिक्रोन प्रभावित देशहरूको...

‘बबुरो रेशम’ र मुक्तिको प्रश्न

लोकतान्त्रिक, गणतान्त्रिक संविधानमा हाम्रो पनि खुशी मिसिन पाए क्या जाति हुन्थ्यो अनि हेर्थ्यो दुनियाले विजय जुलुसको लहरमा चार वर्ण छत्तीस जातको क्या ताँती हुन्थ्यो सारा जग हाम्रो खुशीदेखि...

पुस्तकविहीन पुस्तकालय र विचारहीन राजनीति

राणा शासनको बेला महोत्तरी सर्लाही गोश्वारा, बडाहाकिम बस्ने तथा पञ्चायत कालमा जनकपुर अञ्चलका अञ्चलाधीशले शासन गर्ने थलो हो जलेश्वर । तर जलेश्वरको पुराना पुस्तकालय पुस्तकविहीन छ भने यस क्षेत्रको समाज,...

कसका लागि काँग्रेस ?

नेपाली काँग्रेसको १४ औं महाधिवेशन सम्पन्न भैसकेपछि विधान अनुसार तृण तहदेखि टुप्पो तहसम्मको निर्वाचन भइसकेर पार्टीले आफ्नो आन्तरिक स्पन्दनलाई संस्थागत गरिसकेको छ । प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा अपेक्षाभन्दा फरक ढंगले दलभित्र मजबुत...

विचारमाथि बजार : राजकाजमा विज्ञको आवश्यकता

कुनै खास बिषयमा निरन्तर अनुसन्धानको माध्यमबाट विशेष ज्ञान र अनुभव प्राप्त गरी बौद्धिक निष्ठा, निष्पक्षता र इमानमा अनवरत अडिग रहने विज्ञहरु भेट्टाउनु मुश्किल छ । र, राजकाजमा उनीहरुको सहयोग पाउनु...

माओवादी केन्द्रको आठौं राष्ट्रिय महाधिवेशन : आफ्नै कमजोरी उपर निर्मम समीक्षा

गत पुस ११ देखि १८ गतेसम्म काठमाडौंमा नेकपा (माओवादी केन्द्र) को ऐतिहासिक आठौं राष्ट्रिय महाधिवेशन भब्यतापूर्वक सम्पन्न भयो । यस लेखमा गम्भीर बहसका साथ साझा निष्कर्षमा पुगेको उक्त महाधिवेशनको संक्षिप्त...

राजनीतिः रूपान्तरण कि भ्रष्टीकरण ?

क्रान्तिकारीहरू स्वभावैले पुरानो मान्यताको बिरोधी हुन्छन् । पुरानो व्यवस्थालाई भत्काउनुपर्छ भन्ने मान्यता राख्छन् । उनीहरूको मान्यतामा नयाँ व्यवस्था प्राप्तीका निम्ति संघर्ष, क्रान्ति र युद्ध अनिवार्य छ । युद्धको माध्यमबाट मात्र...

सिङ्गापुर, स्विजरल्यान्ड र कोरियाबाट सिक्नुपर्ने पाठ

विकसित मुलुकहरूमा शिक्षाको स्तर उत्कृष्ट छ । स्वास्थ्य सेवा अब्बल दर्जाको छ । सार्वजनिक यातायात सुविधा गजबको छ । कालोबजारी, कमिसनतन्त्र, मिलावट, नातावाद कृपावाद आदि केही छैन । पैसा नभएका...

थारू समुदायमा ‘माघ’को मौलिकता

थारू समुदायमा माघलाई नयाँ वर्षको रूपमा मनाइन्छ । यसलाई ठाउँ अनुसार माघ, माघी, माघे संक्रान्ति, खिचडी, खिचडा पनि भनिन्छ । माघ थारू समुदायको चाड मात्रै नभएर यस अवसरमा नयाँ रीति–थिति,...

कसरी अगाडि बढ्छ महाभियोग ?

महाभियोग सम्वन्धि प्रावधान नेपालको संविधानले व्यवस्था गरेको पहिलो प्रभावकारी कदम हो । सानालाई अभियोग लागेजस्तै ठूला पदमा बसेकाको लागि महाभियोग लागेको हो । यसको प्रमाणित ठहर संसदले मात्र गर्नेछ ।...

थारूहरूमा माघीको महत्व

माघे संक्रान्ति भन्नाले माघ महिनाको पहिलो दिनलाई बुझाउँछ । विक्रम संवतको गणनाअनुसार माघ बर्षको दसौँ महिना हो । संक्रान्ति संस्कृत शब्द हो र पूर्वीय दर्शनअनुसार संक्रान्ति भन्नाले सूर्य एक राशिबाट...

मधेसी समुदायमा प्रचलित मृत्यु संस्कारभित्र वैज्ञानिक सचेतना

अहिले कोरोनाको तेस्रो लहर सुरु भइसकेको छ । पहिलो र दोस्रो लहरको तुलनामा कोरोनाको तेस्रो लहर निकै तीव्र देखिएको छ । कोरोनाको प्रसारमा मानिस–मानिसको निकटता नै प्रमुख कारण हो ।...

पृथ्वीनारायण शाह अत्याचारी राजा वा नेपालका निर्माता ?

पृथ्वीनारायण शाह अत्याचारी राजा थिए वा आधुनिक नेपालका निर्माता ? यो बहस प्रत्येक वर्षको पृथ्वी जयन्तीमा उठ्ने गरेको छ । तत्कालीन ईसाई पादरीहरू र बेलायती राज्य विस्तार अभियानमा संलग्न अंग्रेज...

सरकार, विद्यालय नै पहिला किन बन्द ?

कोरोना भाइरसको तेश्रो लहर आँकलन गर्दै सरकारले यसको चेनब्रेकका लागि भनेर विद्यालयको अध्ययन अध्यापनलाई माघ १५ गतेसम्म रोक्ने निर्णय गरेको छ । विद्यालय भन्ने शब्दले कुनै एउटा तहसम्म मात्र जनाउने...

ओमिक्रोनको तेस्रो लहर सुरु; तत्काल स्कुल, कलेज लगायतका भौतिक उपस्थिति रोकौँ

कोभिड १९ को तेस्रो लहर सुरु भइसकेको छ, सरकारले भन्नमात्र बाँकी छ । मानिसहरूले बढी उपस्थिति जनाउने भेला, उत्सव, समारोहले कोरोना संक्रमणलाई ह्वात्तै बढाउँछ । चाहे ओमिक्रोन होस्, चाहे डेल्टा...

तरलता समस्या, कारण र समाधान

नेपालको बैंकिङ्ग उद्योगले आठ दशक लामो यात्रा तय गरिसकेको छ । वि.सं. १९८४ मा नेपाल बैंक लिमिटेड स्थापनासँगै शुरू भएको बैकिङ्ग उद्योगमा २०४६ सालको परिवर्तनपछि नेपाल सरकारले अवलम्बन गरेको खुला...

बुराकुमिनः जापानका अछुतहरू

जाति प्रथालाई केवल भारतीय उपमहाद्वीप र विशेष गरी हिन्दु धर्मको खास विशेषताको रूपमा लिइन्छ । तर जाति प्रथा केवल हिन्दु धर्म र भारतीय उपमहाद्वीपमा मात्र सीमित छैन । यो लेखमा...

डिजिटल साक्षरता र स्मार्ट जीवनशैली

इतिहासलाई फर्केर हेर्ने हो भने कुनै समय कुनैपनि मुद्रा अस्तित्वमा थिएन । केवल वस्तुसँग वस्तु साटेर भोगचलन गरिन्थ्यो । यसको केही समयपछि विस्तारै छाला, धातु तथा कागज लगायतका नोट अस्तित्वमा...

बदनामी कमाउँदै संघीयता

बागमती प्रदेशको राजधानी हेटौंडामा रहेको एउटा घर यतिबेला सामाजिक सञ्जाल र अन्य मिडियामा भाइरल भएको छ, जहाँ घरको झ्यालैपिच्छे विभिन्न मन्त्रालयको बोर्ड टाँगिएको छ । १४ वटा मन्त्रालय र १८...

नेपाली किसानका अनन्त चुनौती र पीडा

अहिले प्रदेश नं. २ मा जनमत पार्टीको कथित किसान मैत्री आन्दोलन जारी छ । तर सीके राउतको उग्र एवं अराजक आन्दोलनलाई नैतिक रुपले पनि समर्थन गर्ने सकिने अवस्था छैन ।...

बलात्कारको मनोविज्ञान

म पीके क्याम्पस, बागबजारमा मनोविज्ञान विषयकी विद्यार्थी हुँ । समयमा नै क्लासमा पुग्नुपर्ने हुनाले बिहान सधैं हतार हुन्छ मलाई । त्यो दिन पनि अलि हतारमा थिएँ । मेरो पछिल्तिर रहेका...

सन् २०२१ : डेल्टासँग संघर्षपूर्ण लडाइँको वर्ष !

‘डा.साब ! कोरोना भाइरस पुष्टि भएको रहेछ तर अहिले श्वास–प्रश्वासमा केही असहजता देखिएर आउनु भएको छ,’ एक स्वास्थ समकक्षीले सो संक्रमित युवाप्रति देखाउँदै भने । विभिन्न परीक्षणसँगै छातीको एक्सरे गर्ने...

ज्येष्ठ नागरिकका समस्या, परिवार अनि राज्यको दायित्व

हिजोसम्म आफ्ना खेतीपाती, बस्तुभाउ, घरपरिवार तथा सारा राजपाट चलाउँदै आउने मुखिया बाजे, काजी साहेब र जिम्बालको नामले चिनिने परिवारहरूको समाजमा बोली बिक्थ्यो । एक अर्काको पीरमर्का बुझ्थे, बाबु आमाको अंशमा...

माधव नेपालसँग पार्टी एकता किन ?

२०७४ सालको आमनिर्वाचन अगाडि ध्रुवीकरण भएको बाम गठबन्धनले एकपटक नेपालको क्रान्तिकारी वामपन्थी तथा देशभक्त शक्तिहरूलाई तरंगित बनायो र आम जनतामा रक्तसञ्चार गर्यो । त्यसको परिणामस्वरूप मुख्य घटकहरू नेकपा एमाले र...

हे भगवान् ! प्रचण्डलाई ‘आइडिया’ देऊ !

नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र) को आठौँ महाधिवेशन चलिरहेकै बेला एकजना केन्द्रीय नेताले टेलिफोन गरेर यस पङ्क्तिकारलाई सोधे– प्रचण्डको राजनीतिक प्रतिवेदनमाथि तपाईंले टिप्पणी नलेख्ने ? अध्यक्षको प्रतिवेदनबारे अहिलेसम्म तपाईंको विश्लेषण...

‘पिपुल्स युनिभर्सिटी’ अर्थात् महाधिवेशन

झकबहादुर मल्ल ‘सुदिप’ नेकपा (माओवादी केन्द्र) को आठौं महाधिवेशनलाई देशका सचेत नागरिक, राजनीतिकर्मी र कुटनीतिक वृत्तमा समेत रुचिपूर्वक हेरिएको छ । अन्तरपार्टी जनवादको अभ्यास गर्ने उच्चतम थलो महाधिवेशन नै हो...

प्रचण्डलाई सुझाव : समानुपातिक सूचीमा बस्नोस्

कोभिडले अर्थतन्त्रमा पारेको प्रभावबारे दस्तावेजमा उल्लेख गर्नुपर्छ । वातावरण प्रदूषण रोक्नका लागि अग्र्यानिक कृषि प्रणालीलाई महत्व दिने नीति लिनुपर्छ । विश्वका धनी व्यक्तिहरुको तथ्यांक विवरण परिवर्तन भइरहने हुनाले प्रतिवेदनमा हटाउन...

प्रचण्डलाई भगवान घोषणा गर्नुपर्छ भन्ने हाम्रो मान्यता छैन तर....

विसं. २०६९ सालको हेटौडा महाधिवेशनको हलमा प्रतिनिधि बनेर उभिने अवसर पाएको बेला समूहको धारणा प्रस्तुत गर्दै भनेको थिएँ, ‘भीषण जनयुद्ध २०५७ मा ऐतिहासिक दोश्रो राष्ट्रिय सम्मेलनले विकास गरेको ऐतिहासिक प्रचण्डपथ...

केही पुरक, केही नविन धारणाहरू

अस्थिरता, असमानता र स्वेच्छाचारिता पुँजीवादको नैसर्गिक र स्थायी चरित्र हो । यी सबै हुँदा हुँदै पनि पुँजीवाद हाम्रा अग्रज मार्क्सवादीहरुले अपेक्षा गरे अनुसार समाजवादी क्रान्तिद्वारा प्रतिस्थापित हुन सकेन । अहिलेसम्म...

काँग्रेस रूपान्तरणका १२ सूत्र

पुस्तान्तरण र रूपान्तरणको तीव्र बहसका बीच सम्पन्न नेपाली काँग्रेसको चौधौँ महाधिवेशनले सभापति शेरबहादुर देउवालाई सर्वशक्तिमान बनाइदिएको छ । महाधिवेशनको मत परिणामअनुसार तीन चौथाइभन्दा बढी जनमत देउवाको पक्षमा देखिएको छ ।...

हिजोका बीपी, मदन र आजका प्रचण्ड

जनयुद्धको सूत्रपात भएको वर्ष सन् १९९६ देखि सन् २०२१ सम्मको अढाइ दशक संसारको यात्रा हुलाक युगबाट इमेल हुँदै ह्वाट्सएपको युगमा प्रवेश गरेको छ । इन्टरनेटको यात्रा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्ससम्म पुगेको छ...

मधेस प्रदेश नाम, राजधानी जनकपुरधाम

मधेस आन्दोलनको बलिदानीस्वरूप देशले संघीयता पाएको छ । यद्यपि मधेसी जनताको चाहना अनुसारको संघीयता मुलुकले पाउन सकेन । त्यसका निम्ति थप संघर्षको आवश्यकता छ । राज्य अभैm संघीयताप्रति र...

अस्मिता मधेसको

तत्कालीन ब्रिटिश र गोर्खाका शाह शासकहरूबीच सम्पन्न सुगौली सन्धिबाट नेपालको दक्षिणी, पूर्वी र पश्चिमी राजनीतिक सीमा निर्धारित भएदेखि नै चौतर्फी अति शोषण, विभेद र अपमानको सामना गर्दै आइरहेका छन् मधेसी...

थरुहट प्रदेशमा अन्तिम सास फेर्ने सपना

आरिस अत्यधिक भयो भने जेलमा म लेख्न बस्छु । लेखन भने मुडमा भर पर्छ । कहिले कविता, गजल, कहिले लेख, निवन्धमार्फत आक्रोश पोख्छु । जे जस्तो भएपनि सुख, दुःख पचाउने...

स्वतन्त्र प्रेसको मर्ममाथि प्रहारै प्रहार

नेपालको संविधानमा पूर्ण प्रेस स्वतन्त्रताको प्रत्याभूति गरिएको छ । २०७२ साल असोज ३ गते जारी नेपालको संविधानको प्रस्तावनामै ‘पूर्ण प्रेस स्वतन्त्रता’ उल्लेख छ । यो संवैधानिक व्यवस्था र यसको मर्मलाई...

विचारकहरु र राष्ट्रको नियति

सोभियत संघको अन्तिम दुई दशकताका त्यो देशका प्रमुख विचारक थिए मिखाइल सुसलोव । सन् ६० को दशकको सुरुवातदेखि ८० को दशकको सुरुवातसम्म मिखाइल सुसलोवले सोभियत संघको गति र दिशालाई निर्देशित...

बौद्धदर्शनका तात्विक आधार र सञ्चार

बौद्धदर्शनको शाश्वत आधार भनेको दुःख हो । यसका कारण नै कारक हुन्, दुःखको उन्मुक्तिका उपाय र आधारहरू तत्व मीमांसा हुन् । यसले ज्ञान मीमांसामा पञ्चस्कन्ध, द्वादसायतन र अष्टदस धातुलाई आधार...

‘थुप्रिएको लगानी बाहिरिँदा सेयरबजार खुम्चियो, आरोप–प्रत्यारोपको अर्थ छैन’

विश्वव्यापी रूपमा फैलिएको कोरोना महामारी रोकथाम तथा नियन्त्रणका लागि वि.सं. २०७६ साल चैत ११ गतेबाट देशव्यापी लकडाउन भयो । उक्त लकडाउनपछि नेपालको पूँजीबजारमा धेरै परिवर्तन आयो । लकडाउनअघि सक्रिय लगानीकर्ता...

सम्भाव्यता, मतगणना र नतिजा

सम्भाव्यता सम्भावनाको अध्ययन र विश्लेषण गर्ने विधा हो । यो विधा गणित शास्त्रको एक शाखाको रुपमा विकसित हुँदै हाल एक स्वतन्त्र विधाको रुपमा यसमाथि अध्ययन अनुसन्धान हुने गर्दछ । सम्भावनाको...

अर्ली इलेक्सन : ‘बेला कु बेला बजी नेवला’